Ομιλία στην εκδήλωση της Huffington Post Greece για το brain drain

Ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση και εύχομαι να γιορτάζουμε για πολλά χρόνια τις εκδοτικές επιτυχίες της Huffington Post στην Ελλάδα. Προχωρώ αμέσως στη σύντομη παρέμβασή μου.

Ο όρος brain drain αναπτύχθηκε κυρίως στη μεταπολεμική Αγγλία για να περιγράψει τη φυγή υψηλά εκπαιδευμένων επιστημόνων για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Στην Ελλάδα, ο όρος παρέμενε σε κάποιο βαθμό άγνωστος, τουλάχιστον για το μη εξειδικευμένο επιστημονικό- και ευρύ- κοινό, μέχρι και την τελευταία εξαετία. Κατά την λεγόμενη Ελλάδα της «χρυσής εποχής», από το 1999-2006, μόλις 2.552 καταρτισμένοι νέοι επιστήμονες άφησαν την Ελλάδα προς αναζήτηση καλύτερων επαγγελματικών ευκαιριών.  Κατά την Ελλάδα της κρίσης, και συγκεκριμένα την περίοδο 2009-2014, ο αριθμός των καταρτισμένων νέων επιστημόνων που έφυγαν από τη χώρα αυξήθηκε κατά 795% στις 20.281, εξαιτίας των περιορισμένων δυνατοτήτων εξεύρεσης εργασίας και της δραματικής επιδείνωσης του βιοτικού επιπέδου. (Προσοχή, δεν μιλάμε γενικά για φυγή Ελλήνων προς το εξωτερικό αλλά για φυγή πτυχιούχων, υψηλά καταρτισμένων νέων επιστημόνων.)

Και τα πράγματα θα μπορούσαν να χειροτερεύσουν, καθώς 35.000 νέοι Έλληνες αυτή τη στιγμή σπουδάζουν στο εξωτερικό και ενδέχεται να αποφασίσουν να βρουν εργασία εκεί.

Έχει, άραγε, περιθώριο η χώρα να χάσει και άλλους υψηλά προσοντόχους νέους- κυρίως- ανθρώπους; Η αυτονόητη απάντηση είναι «Όχι», πόσο μάλλον ακούγοντας κανείς τους αριθμούς που μόλις σας παρέθεσα. Ωστόσο ο αντίλογος έρχεται πάλι από τους αριθμούς:

με την ανεργία των νέων να ξεπερνά το 50%, μάλιστα αυξημένη κατά 4% τον τελευταίο χρόνο, πώς μπορείς να πείσει κανείς τους νέους ταλαντούχους να μην φύγουν και να μην διεκδικήσουν καλύτερες επαγγελματικές προοπτικές στο εξωτερικό;

Σύμφωνα με μελέτη του European University Institute (ΕUI) του Μαρτίου του 2014, από αυτούς που εγκατέλειψαν τη χώρα, το 88% έχει τουλάχιστον ένα πανεπιστημιακό πτυχίο, περισσότεροι από 60% έχουν ένα μεταπτυχιακό τίτλο, ενώ το 11% έχει διδακτορικό δίπλωμα.

Η μελέτη αναφέρει επίσης ότι το 79% όσων έφυγαν στην περίοδο της κρίσης είχαν μεν θέση εργασίας, αλλά ένιωθαν ότι δεν υπάρχει μέλλον στη χώρα (50%), ή δεν είχαν επαγγελματικές ευκαιρίες (25%).

Και αυτό, για μένα, είναι σοβαρό κομμάτι του προβλήματος: η απογοήτευση που αισθάνονται οι νέοι και καταλήγει σε απελπισία χωρίς κανείς να μπορεί ούτε να προσδιορίσει ούτε να υπολογίσει τις συνέπειες σε ψυχολογικό και κοινωνιολογικό επίπεδο. Ωστόσο, η εκροή ανθρώπινου κεφαλαίου επιδρά ευθέως και στην ελληνική οικονομία: όχι μόνο για τις δημοσιονομικές συνέπειες, καθώς επιδρά στους φόρους εισοδήματος και κατανάλωσης. Πρωτίστως, το brain drain στερεί από τη χώρα τη δυνατότητα να παράξει προϊόν υψηλής αξίας.

Ποια είναι τα αίτια του brain drain; Τα αίτια θα μπορούσαν να αναζητηθούν στην αδυναμία των συστημάτων εργασίας να ανταποκριθούν στις σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες, στην υψηλή ανεργία, στη μη χρηματοδότηση της έρευνας και της καινοτομίας, στην έλλειψη αξιοκρατίας. Ωστόσο, δεν θεωρώ ότι έχουμε το περιθώριο να χρονοτριβούμε στην αναζήτηση των αιτίων, άμα δεν τα συναρτούμε με την εξέυρεση λύσεων. Αλλιώς, πρόκειται για μεμψιμοιρία και στείρα αντιπολιτευτική ρητορεία.

Λύσεις λοιπόν! Για να δούμε πώς μέσα από τον εκσυγχρονισμό της δημόσιας διοίκησης ειδικά, και της πολιτικής ευρύτερα, μπορούν να προκύψουν οι αναγκαίες λύσεις, ώστε να αναστραφεί το ρεύμα φυγής των νέων υψηλά προσοντούχων ανθρώπων.

• Δεν θα αναφερθώ σε λύσεις από τον ιδιωτικό τομέα, όπως π.χ. από ΜΚΟ που έχουν ως σκοπό να σταματήσουν το brain drain.
• Επίσης δεν θα αναφερθώ σε λύσεις που προϋποθέτουν κονδύλια και γενικότερα μία καλύτερη οικονομική κατάσταση της χώρας, όπως π.χ. η παροχή περισσότερων και μεγαλύτερων κονδυλίων για προγράμματα έρευνας στα πανεπιστήμια. Επιτρέψτε μου μία μόνο αναφορά επ’αυτού: στο ότι η Ελλάδα είναι τελευταία χώρα στην Ευρώπη στις δαπάνες που διατίθενται για έρευνα. Η Ελλάδα διαθέτει μόλις το 0,56% του ΑΕΠ της για έρευνα.

Και τώρα θα αναφερθώ σε ρεαλιστικές λύσεις από την πολιτική γενικότερα και τη δημόσια διοίκηση ειδικότερα.

Πρώτον, η απλούστευση διοικητικών διαδικασιών. Ένα παράδειγμα με άμεσο θετικό αντίκτυπο στην τόνωση της νεανικής επιχειρηματικότητας: η απλούστευση συστημάτων αδειοδότησης. Πριν περίπου ένα χρόνο στο Υπουργείο Διοικητικής Μεταρρύθμισης έγινε μια σημαντική προσπάθεια- η οποία δυστυχώς δεν βλέπω να προχωρά- στην κατεύθυνση της απλούστευσης των διαδικασιών αδειοδότησης. Η αρχή έγινε με 25 δραστηριότητες που αφορούν τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Τι σημαίνει αυτό; Δεν χρειάζεται πλέον να καταθέτει κανείς ατελείωτα δικαιολογητικά και να περιμένει την έγκριση της δημόσιας υπηρεσίας. Αρκεί πλέον μία υπεύθυνη δήλωση και ο έλεγχος γίνεται ex post. Στην πράξη, λοιπόν, ενθαρρύνθηκε η επιχειρηματικότητα. Αυτή η απλούστευση μπορεί και πρέπει να επεκταθεί και σε άλλες δραστηριότητες, μεσαίου και, γιατί όχι, υψηλού ρίσκου. Περαιτέρω, με την κατάργηση μιας σειράς από διοικητικές και γραφειοκρατικές επιβαρύνσεις των επιχειρήσεων κατά τη διαδικασία πρόσληψης νέου προσωπικού θα μπορούσε να διευκολυνθεί η άλλη πλευρά του δίπολου εργοδότης- εργαζόμενος με προφανή οφέλη στην ενίσχυση της εργασίας.

Δεύτερον, η παροχή κινήτρων για νέους επιχειρηματίες και η απλούστευση του ρυθμιστικού περιβάλλοντος. Λέξεις κλειδιά: σταθερό φορολογικό σύστημα, φορολογικά κίνητρα για τη σύσταση νέων επιχειρήσεων, απλοποίηση της νομοθεσίας. Πρέπει επιτέλους να δώσουμε τη δυνατότητα στο νέο επιχειρηματία να καταλάβει ποιοι νόμοι υπάρχουν και ποιοι τον αφορούν κατά την έναρξη της επαγγελματικής του  δραστηριότητας. Για παράδειγμα, οι συχνές αλλαγές της φορολογικής νομοθεσίας καθιστούν αδύνατο τον προγραμματισμό ενός νέου επιχειρηματία ακόμα και σε βάθος εξαμήνου ή χρόνου. Η ύπαρξη σταθερού φορολογικού περιβάλλοντος και, ακόμα περισσότερο, η παροχή φορολογικών κινήτρων σε νέους επιχειρηματίες και νεοφυείς επιχειρήσεις θα μπορούσε να αποδειχτεί εξαιρετικά επωφελής για την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας. Αυτό που σας περιγράφω είναι στον αντίποδα της τωρινής κυβερνητικής πολιτικής που εξετάζει π.χ. την αύξηση των εργοδοτικών εισφορών, την αύξηση φόρων των επιχειρήσεων κτλ.

Τρίτον, οι δυνατότητες συνεργασίας του Δημοσίου με τον Ιδιωτικό τομέα, γενικά, και η ανάθεση δραστηριοτήτων του δημοσίου σε τρίτους, το λεγόμενο outsourcing, ειδικότερα. Ικανότατα στελέχη που προέρχονται από τον ιδιωτικό τομέα θα μπορούσαν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε θέσεις ευθύνης στο πλαίσιο της προσπάθειας αποπολιτικοποίησης της δημόσιας διοίκησης. Επιτρέψτε μου παρενθετικά να αναφέρω ότι στο σχέδιο νόμου για τη δημόσια διοίκηση που βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε δημόσια διαβούλευση, στο νεοσυστηνόμενο μητρώο επιτελικών στελεχών δημόσιας διοίκησης δεν έχουν δικαίωμα εγγραφής στελέχη από τον ιδιωτικό τομέα. Και διερωτώμαι τι μήνυμα στέλνει αυτό προς τους νέους ταλαντούχους που θέλουν ενδεχομένως να προσφέρουν στη δημόσια διοίκηση της χώρας; Ως προς το outsourcing, για να μην παρεξηγηθώ, εξηγούμαι: εφόσον μετά από έρευνα αγοράς των δυνατοτήτων εξασφάλισης δημόσιων υπηρεσιών από τον ιδιωτικό τομέα, διαπιστωθεί ότι έτσι διασφαλίζεται η αποτελεσματικότερη, ποιοτικότερη και οικονομικότερη παροχή συγκεκριμένων υπηρεσιών για τη δημόσια διοίκηση, τα οφέλη θα ήταν διττά. Αφενός επίτευξη εξορθολογισμού στις δαπάνες, αφετέρου τόνωση της εργασίας.

Κυρίες και κύριοι, τελικά, το brain drain μπορεί να αναστραφεί:

• Αν πραγματικά το επιχειρείν αποτελέσει κεντρικό πυλώνα ανάπτυξης για τη χώρα και όλες οι πολιτικές δυνάμεις ενωμένες κινηθούν προς την στήριξη του.
• Αν η αξιοκρατία, η διαφάνεια και η λογοδοσία από όρους σε προγραμματικά ευχολόγια, γίνουν sine qua non προϋποθέσεις για τη λειτουργία της δημόσιας διοίκησης.
• Αν οι Κυβερνήσεις στραφούν προς ένα απο-κομματικοποιημένο μοντέλο διακυβέρνησης, προσαρμοσμένο περισσότερο στις ανάγκες της αγοράς και των πολιτών και λιγότερο της κομματικής πελατείας.

Σας ευχαριστώ πολύ.