Ομιλία προς μαθητές για την αριστεία και τη σημασία του σχολικού επαγγελματικού προσανατολισμού, στην εκδήλωση του Προτύπου Εκπαιδευτηρίου Αθηνών

Ευχαριστώ θερμά για την πρόσκληση τον Διευθυντή του Γυμνασίου του Πρότυπου Εκπαιδευτηρίου Αθηνών, κύριο Ανδρακάκο, καθώς μου δίνεται η ευκαιρία να βρίσκομαι σήμερα εδώ κοντά σας, σε ένα τόσο όμορφο εκπαιδευτικό περιβάλλον, ανάμεσα σε νέους ανθρώπους. Η εκδήλωση αφορά στον σχολικό επαγγελματικό προσανατολισμό και την σκιαγράφηση κάποιων επαγγελμάτων από επαγγελματίες που έχουν διακριθεί στον τομέα τους. Θα μπορούσα να σας μιλήσω και εγώ για το επάγγελμα που υπηρετώ τα τελευταία δέκα χρόνια, το επάγγελμα του δικηγόρου, ωστόσο ο καθηγητής κύριος Γεραπετρίτης το έκανε μόλις πολύ επιτυχημένα.

Η δική μου εισήγηση θα επικεντρωθεί στη σημασία της επιδίωξης της αριστείας ως προϋπόθεσης προόδου, όποιο μονοπάτι του επιστημονικού ή επαγγελματικού στίβου αποφασίσουν οι νέοι να διαβούν και να διακριθούν. Πριν από όλα όμως, επιτρέψτε μου να μοιραστώ μαζί σας τις σκέψεις μου για την αξία του έγκαιρου και άρτιου σχολικού επαγγελματικού προσανατολισμού των νέων, ιδιαίτερα σήμερα, που τα ποσοστά νεανικής ανεργίας σκαρφαλώνουν σε δυσθεώρητα ύψη. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, τον Δεκέμβριο του 2016 η ανεργία των νέων διαμορφώθηκε στο 46,7%, ποσοστό διπλάσιο από το ποσοστό της συνολικής ανεργίας, η οποία τον Δεκέμβριο του 2016 ήταν 23,5%. Αυτό που προβληματίζει ακόμα περισσότερο είναι το ποσοστό των άνεργων πτυχιούχων στην Ελλάδα, το οποίο φτάνει περίπου στο 20%, το υψηλότερο μεταξύ των χωρών – μελών του ΟΟΣΑ- οδηγώντας χιλιάδες προσοντούχους νέους, λαμπρά μυαλά, εκτός των συνόρων της χώρας, εκεί που τα προσόντα τους μπορούν να αξιοποιηθούν, με το φαινόμενο του brain drain να αυξάνεται εκθετικά. Σύμφωνα με στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδας, περίπου 430.000 νέοι πτυχιούχοι έχουν φύγει από τη χώρα από το 2008 έως σήμερα.

Συνεπώς, ο έγκαιρος και άρτιος επαγγελματικός προσανατολισμός των νέων είναι εξαιρετικά σημαντικός, για, τουλάχιστον, 5 λόγους:

Πρώτον, γιατί η ύπαρξη πολλών επαγγελμάτων, αλλά και ο κορεσμός αρκετών εργασιακών επιλογών, που διαχρονικά θεωρούνταν δημοφιλείς, καθιστούν δύσκολη για τους εφήβους τη διερεύνηση της ιδανικότερης για εκείνους επαγγελματικής αποκατάστασης, χωρίς την ύπαρξη μιας ουσιαστικής καθοδήγησης.

Δεύτερον, γιατί παρατηρείται το εξής παράδοξο: ενώ τα ποσοστά νεανικής ανεργίας είναι τόσο υψηλά, την ίδια στιγμή αρκετοί οικονομικοί κλάδοι αντιμετωπίζουν έλλειψη κατάλληλα εξειδικευμένου προσωπικού. Γεγονός που αποδεικνύει ότι ενώ  υπάρχει ικανή πληροφόρηση για την αγορά εργασίας και τις τάσεις που αυτή παρουσιάζει, το υλικό αυτό δεν αξιοποιείται κατάλληλα στη συμβουλευτική διαδικασία.

Τρίτον, γιατί μέσω ενός ουσιαστικού και σε βάθος επαγγελματικού προσανατολισμού, οι νέοι μπορούν να έρθουν σε επαφή με πλήθος επαγγελματικών επιλογών, να γνωρίσουν τις προοπτικές που τους διασφαλίζει κάθε μία από αυτές, αλλά και να αντιληφθούν έγκαιρα το πόσο ανταγωνιστική είναι η αγορά εργασίας. Περαιτέρω, συνειδητοποιούν την ανάγκη διαρκούς επιμόρφωσης στο αντικείμενο που επέλεξαν, ώστε να μπορούν να παρακολουθούν τη συνεχώς εξελισσόμενη τεχνογνωσία και να υιοθετούν εγκαίρως τις νέες μεθόδους, που θα τους διασφαλίσουν την καλύτερη δυνατή επαφή με την επαγγελματική τους επιλογή και θα τον καταστήσουν αποτελεσματικότερους και πιο παραγωγικούς.

Τέταρτον, γιατί στο πλαίσιο του επαγγελματικού προσανατολισμού ο νέοι προχωρούν σε μια διττή εμβάθυνση, καθώς αφενός επιχειρούν να γνωρίσουν καλύτερα τον εαυτό τους και τις κλίσεις τους, αφετέρου επιδιώκουν να γνωρίσουν όσο γίνεται πληρέστερα τα επαγγέλματα που κινούν το ενδιαφέρον τους. Ο μόνος τρόπος, άλλωστε, για να επιτευχθεί η ιδανική επιλογή επαγγελματικής σταδιοδρομίας είναι να βρεθεί η κατάλληλη ισορροπία ανάμεσα στα ενδιαφέροντα, τις δεξιότητες και τις επιδιώξεις των νέων, και στο επάγγελμα εκείνο που θα τους δώσει την ευκαιρία να αξιοποιήσουν και να αναδείξουν καλύτερα τις δυνατότητές τους.

Πέμπτον, γιατί με την επιλογή του σωστού επαγγέλματος ο καθένας από εσάς θα έχει την ευκαιρία να εξελιχθεί στο μέλλον σ’ έναν ενήλικα που θα αντλεί ικανοποίηση από την εργασία του και θα αισθάνεται εσωτερική πληρότητα. Συναισθήματα που θα αντανακλώνται τόσο στην ποιότητα της δουλειάς σας, όσο και στις διαπροσωπικές και κοινωνικές σας σχέσεις. Δυστυχώς, ένας άνθρωπος που δεν είναι ικανοποιημένος με την επαγγελματική του επιλογή, αδυνατεί αφενός να αποδώσει στο μέγιστο των δυνατοτήτων του, αφετέρου έχει μια αρνητική στάση απέναντι στους ανθρώπους με τους οποίους τυχόν συνεργάζεται ή έρχεται σ’ επαφή.

Κυρίες και κύριοι, τα οφέλη του έγκαιρου και άρτιου επαγγελματικού προσανατολισμού είναι πολλά και αδιαμφισβήτητα, όπως ήδη καταδείχθηκε. Ωστόσο, από μόνη της η ορθή επιλογή πεδίου σπουδών δεν αρκεί για μια επιτυχημένη πορεία στον επαγγελματικό στίβο. Στην ίδια λογική, η φαινομενικά λανθασμένη επιλογή πεδίου σπουδών, δεν έπεται απαραίτητα έναν αποτυχημένο επαγγελματικό βίο.

Ωστόσο, αγαπητά παιδιά, για να σημειώσετε μια επιτυχημένη επιστημονική και επαγγελματική πορεία, για να μπορέσετε να προοδεύσετε στον τομέα που θα έχετε επιλέξει, σε αυτό ή σε μεταγενέστερο στάδιο, μία είναι η προϋπόθεση, μία είναι η ικανή και αναγκαία συνθήκη και δεν είναι άλλη από την επιδίωξη της αριστείας. Και επειδή μπορεί να ηχεί στα αφτιά σας πολύ αφηρημένα η έννοια της αριστείας, θα ήθελα ξεκινήσω με κάποιες αναγκαίες διασαφήσεις:

Τι είναι η αριστεία, λοιπόν, και ποιους αφορά; Η αριστεία, όπως εύστοχα παρατηρεί ο φιλόλογος-ιστορικός Νίκος Κούκης στο βιβλίο του, «είναι ένας παρακινητικός μηχανισμός μέσω του οποίου οι άνθρωποι καλούνται να αναπτύξουν όσο μπορούν καλύτερα το ψυχικό, πνευματικό και υλικό τους απόθεμα, να εξελίξουν τις δυνατότητές τους και να εθιστούν –κατά την αριστοτελική λογική– μέσω μιας οργανωμένης και συστηματικής διαδικασίας σ’ έναν αγώνα υψηλών απαιτήσεων και διακρίσεων, με έπαθλο, φυσικά, την αναγνώριση, την επιτυχία, την προσωπική ολοκλήρωση, τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου.» Πρόκειται, λοιπόν, για έναν μηχανισμό κοινωνικής κινητικότητας, ατομικής προόδου και προκοπής, μέσα από το σχολείο, το πανεπιστήμιο και το επάγγελμα. Η αριστεία δεν αφορά στους λίγους, δεν αφορά σε μια μικρή ελίτ, η αριστεία αφορά τους πολλούς. Δεν θέλουμε να εξισωθούν όλοι προς τα κάτω, αλλά να σκαρφαλώσουν όσο το δυνατόν περισσότεροι προς τα επάνω. Και δυστυχώς, στις μέρες μας, η αξιοκρατία και η αριστεία είναι έννοιες εξοβελιστέες, ενώ αποθεώνεται ο εξισωτισμός, η ισοπέδωση και η ήσσονα προσπάθεια. Αυτό που θα έπρεπε να επιδιώκουν οι ευνομούμενες και ελεύθερες πολιτείες είναι η ενσωμάτωση νησίδων αριστείας σε κάθε πτυχή του δημόσιου βίου, ώστε οι ευεργετικές τους επιδράσεις να εξαπλωθούν παντού.

Περαιτέρω, μιλώντας για επιδίωξη της αριστείας, αναφέρομαι και στον διαρκή αγώνα για αυτοβελτίωση, με αφετηρία τις αρχές και τις γνώσεις, που πρέπει να εμπλουτίζονται δια βίου, να καλλιεργούνται, να δοκιμάζονται και να αναδιαμορφώνονται με το πέρασμα των χρόνων και την αφομοίωση των εμπειριών.

Ειδικά, υπό τις νέες συνθήκες, όπως τις έχει διαμορφώσει η παρατεταμένη οικονομική κρίση και η κοινωνική αστάθεια, η επιδίωξη της αριστείας αποκτά και άλλο ένα νόημα: οι σύγχρονοι, αυριανοί εργαζόμενοι, εσείς δηλαδή, καλείστε να αναλάβετε με υπευθυνότητα πρωτοβουλίες, προκειμένου να διαχειριστείτε με αποτελεσματικό τρόπο τη σταδιοδρομία σας. Για να το επιτύχετε, χρειάζεται εκτός από γνώσεις, να διαθέτετε ένα πλέγμα πολύπλευρων δεξιοτήτων με τις οποίες θα μπορέσετε να διαχειριστείτε δια βίου την σταδιοδρομία σας. Δεξιότητες συλλογής, ανάλυσης, σύνθεσης και οργάνωσης πληροφοριών για τις σπουδές και την επαγγελματική ζωή, καθώς και δεξιότητες λήψης αποφάσεων, επίλυσης προβλημάτων, αλλά και υλοποίησης μεταβάσεων. Και στέκομαι ιδιαίτερα στην υλοποίηση μεταβάσεων, γιατί αποτελεί συστατικό επιτυχίας να μπορείτε να αποφεύγετε τα αδιέξοδα και να πραγματοποιείτε μεταβάσεις. Με τη βοήθεια των δεξιοτήτων αυτών, θα μπορείτε να εντοπίζετε τις επαγγελματικές ευκαιρίες που σας παρουσιάζονται και να προσαρμόζεστε στις εργασιακές αλλαγές και τις συνθήκες εργασίας με αποτελεσματικό τρόπο.

Και πώς θα αποκτήσετε τις δεξιότητες αυτές; Με την όξυνση της κριτικής σκέψης και την ανάληψη ευθύνης. Δεν φταίνε οι άλλοι για ό,τι μας συμβαίνει. Είμαστε εμείς υπεύθυνοι για το μέλλον μας. Οι συνθήκες, καλές ή κακές, ισχύουν για όλους. Το μέλλον, όμως, που επιλέγει ο καθένας από εμάς, είναι δική του υπόθεση. Με έντονη ατομική προσπάθεια, με κριτική ματιά, με δυνατότητες προσαρμογής σε νέα δεδομένα, με ένα βλέμμα προς τα πάνω, προς το καλύτερο, είναι βέβαιο ότι θα είστε επιτυχημένοι, σε ό,τι και αν επιλέξετε.

Αγαπητά παιδιά, ο στόχος δεν είναι η επίτευξη της αριστείας, αλλά η διαρκής επιδίωξή της. Ο στόχος είναι το ευ αγωνίζεσθαι, ο διαρκής αγώνας να γίνουμε καλύτεροι, να ξεπεράσουμε τυχόν εμπόδια που μπαίνουν ανάμεσα σε εμάς και τους ατομικούς μας στόχους. Εν τέλει, ο διαρκής στόχος για όλους μας, σε μικρή ή μεγαλύτερη ηλικία, πρέπει να είναι η επιδίωξη της μείζονος προσπάθειας ενάντια στο σύγχρονο πρότυπο των εύκολων και μαγικών λύσεων. Η επιτυχία δεν είναι αποτέλεσμα του μαγικού ραβδιού.