Χαιρετισμός στο τριήμερο Φεστιβάλ Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας “Athens Innovation Festival”

Κύριε Πρόεδρε, ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση. Είναι μεγάλη χαρά να βρίσκομαι σήμερα εδώ για να συζητήσουμε για ένα ζήτημα ύψιστης πολιτικής προτεραιότητας, για ένα ζήτημα που συνδέεται άρρηκτα με την πολυπόθητη ανάπτυξη, για να συζητήσουμε για την καινοτομία.

Σε αναπτυγμένες χώρες, η οικονομική ανάπτυξη βασίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στην καινοτομία. Γιατί οι κλάδοι της οικονομίας που βασίζονται στην καινοτόμο σκέψη δημιουργούν – στις περισσότερες περιπτώσεις – μεγάλη προστιθέμενη αξία σε μια οικονομία. Δημιουργούν προϊόντα και υπηρεσίες που είναι κατά κανόνα εξαγώγιμα, και προσφέρουν πολλές και καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας. Δυστυχώς, όμως, το παραγωγικό μοντέλο της Ελλάδας στηρίζεται ελάχιστα σε αυτούς τους εξωστρεφείς και δυναμικούς κλάδους.

 

Ι) Ποια είναι η κατάσταση / ΙΙ) Ποιοι είναι οι λόγοι που οδηγούν σε αυτήν την κατάσταση / ΙΙΙ) Πως θα μπορούσε να βελτιωθεί η υπάρχουσα κατάσταση

Ι) Ας δούμε λίγο τις επιδόσεις των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην καινοτομία για το 2016, όπως προκύπτουν από 3 πίνακες: τον Ευρωπαϊκό Πίνακα Αποτελεσμάτων για την Καινοτομία (European Innovation Scoreboard -EIS), τον Πίνακα Αποτελεσμάτων Περιφερειακής Καινοτομίας (Regional Innovation Scoreboard -RIS), και το Βαρόμετρο Καινοτομίας (Innobarometer) για το 2016, που ανακοινώθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Τα κράτη μέλη ΕΕ κατατάσσονται σε 4 ομάδες επιδόσεων ανάλογα με τις μέσες επιδόσεις καινοτομίας τους, όπως υπολογίζονται με έναν σύνθετο δείκτη (τον συνοπτικό δείκτη καινοτομίας),.

• “Πρωτοπόροι της καινοτομίας” (Innovation Leaders): Η Δανία, η Φινλανδία, η Γερμανία, οι Κάτω Χώρες και η Σουηδία είναι, με επιδόσεις πολύ υψηλότερες από εκείνες του μέσου όρου της ΕΕ, με την Σουηδία να ηγείται των ευρωπαϊκών χωρών.
• “Ισχυροί καινοτόμοι” (Strong Innovators): Η Αυστρία, το Βέλγιο, η Γαλλία, η Ιρλανδία, το Λουξεμβούργο, η Σλοβενία και το Ηνωμένο Βασίλειο είναι, με επιδόσεις καινοτομίας μεγαλύτερες ή κοντά στο μέσο όρο της ΕΕ.
• “Μέτριες επιδόσεις στην καινοτομία” (Moderate Innovators): Οι επιδόσεις της Κροατίας, της Κύπρου, της Τσεχίας, της Εσθονίας, της Ελλάδας, της Ουγγαρίας, της Ιταλίας, της Λετονίας, της Λιθουανίας, της Μάλτας, της Πολωνίας, της Πορτογαλίας, της Σλοβακίας και της Ισπανίας είναι χαμηλότερες από τον μέσο όρο της ΕΕ.
• “Χαμηλές επιδόσεις στην καινοτομία” (Modest Innovators): Η Βουλγαρία και η Ρουμανία είναι χώρες με επιδόσεις καινοτομίας πολύ κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ.

Για να εστιάσουμε, όμως, στην περίπτωση της Ελλάδας: 

Η Ελλάδα, όπως είπαμε, κατατάσσεται στην ομάδα των χωρών με “Μέτριες επιδόσεις στην καινοτομία” με βάση την επίδοσή της σε όλο το φάσμα των δεικτών έρευνας, καινοτομίας και οικονομικών. Πιο αναλυτικά, η απόδοσή της Ελλάδας μέχρι το 2014 ήταν εμφανώς βελτιωμένη, το 2015 όμως υπήρξε ύφεση, με αποτέλεσμα πλέον να βρίσκεται κάτω από τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στις περισσότερους δείκτες η Ελλάδα εμφανίζεται χαμηλότερα του ευρωπαϊκού μέσου όρου.

Υπάρχει όμως άλλος ένας δείκτης που συνδέεται με την καινοτομία, και αυτός είναι οι δαπάνες Έρευνας & Ανάπτυξης (Ε&Α). Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, οι επιδόσεις της χώρας μας στις εν λόγω δαπάνες, υπολείπονται σημαντικά των περισσοτέρων άλλων αναπτυγμένων χωρών. Το 2015 οι δαπάνες για Έρευνα και Ανάπτυξη (Ε&Α) στην Ελλάδα διαμορφώνονται στο 0,96% του ΑΕΠ, ενώ ο μέσος όρος της ΕΕ των 28 ήταν υπερδιπλάσιος, δηλαδή 2,03%. Με τον εθνικό στόχο για το 2020 να έχει  τεθεί στο 1,2% του ΑΕΠ.

Σε ό,τι αφορά, δε, την δομή του συστήματος έρευνας και καινοτομίας, ο ρόλος του κράτους είναι κυρίαρχος, τόσο σε όρους κυρίαρχων παικτών Ε&Α, κυρίως μέσω των ιδρυμάτων ανώτατης εκπαίδευσης και των δημόσιων ερευνητικών ιδρυμάτων, όσο και σε όρους χρηματοδότησης. Παρότι οι επιχειρήσεις δείχνουν να αντιλαμβάνονται πλέον τη σημασία της εκμετάλλευσης της παραγόμενης γνώσης για την απόκτηση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος, η συμβολή τους στις συνολικές δαπάνες Ε&Α υστερεί κατά πολύ σε σύγκριση με άλλες χώρες. Μόλις 31,8% του συνόλου των δαπανών Ε&Α καλύπτονται από επιχειρήσεις. Γιατί οι επιχειρήσεις συμμετέχουν τόσο λίγο στην έρευνα; Γιατί παραδοσιακά στην Ελλάδα τα εγχώρια ερευνητικά αποτελέσματα δεν ήταν αντικείμενο εποικοδομητικής αξιοποίησης. Ενδεικτικά, παρά το γεγονός ότι τα ελληνικά ερευνητικά ιδρύματα και τα πανεπιστήμια παράγουν ικανοποιητικό αριθμό επιστημονικών δημοσιεύσεων, ελάχιστες μετατρέπονται σε εμπορεύσιμα προϊόντα.

Με λίγα λόγια, η χώρα μας δεν καταφέρνει να συγκλίνει με τις αναπτυγμένες χώρες στους τομείς της έρευνας και της καινοτομίας, ενώ διαθέτει εξαιρετικά υψηλής ποιότητας επιστημονικό δυναμικό και κορυφαία ερευνητικά ιδρύματα.

 

ΙΙ) Ποιοι είναι οι λόγοι αυτής της υστέρησης;   

Είναι η τεχνολογική υστέρηση της ελληνικής παραγωγικής δομής; Είναι η περιορισμένη έκταση διακλαδικών συνεργασιών; Η έλλειψη αποτελεσματικών εργαλείων αναπτυξιακής πολιτικής; Προσωπικά θεωρώ ότι την μεγαλύτερη ευθύνη για την κατάσταση έχει η απουσία ενός αποτελεσματικού θεσμικού πλαισίου υποστήριξης των καινοτομιών, των δικτυώσεων και των συνεργασιών ερευνητικών ιδρυμάτων και παραγωγικών μονάδων. Δεν ξέρω αν για την υστέρηση ευθύνονται  όλοι αυτοί οι λόγοι συμπληρωματικά ή πόσο βαραίνει ο καθένας στο σύνολο. Σημασία έχει ότι η κατάσταση δεν είναι καλή και πρέπει να αλλάξει.

 

ΙΙΙ) Κάποιες ενδεικτικές προτάσεις για την βελτίωση της κατάστασης: 

Πρέπει να δούμε, λοιπόν, τι πρέπει να αλλάξουμε, ώστε να αναβαθμιστεί το εγχώριο σύστημα έρευνας και καινοτομίας εν συνόλω.

1. Συνδέσειςκαι συνεργασίες των ιδρυμάτων ανώτατης εκπαίδευσης με τον επιχειρηματικό κόσμο και συμμετοχή τους σε τοπικά, εθνικά και διεθνή δίκτυα. Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι κεντρικό ρόλο στη σύνδεση εκπαίδευσης και καινοτομίας καλείται να παίξει το Πανεπιστήμιο, το οποίο πρέπει να είναι ευέλικτο, εξωστρεφές και να διακρίνεται από πλουραλισμό και διαπολιτισμικότητα. Το Πανεπιστήμιο οφείλει να θρέφει τη δημιουργικότητα και την καινοτομία, διασφαλίζοντας τις συνθήκες άνθησης καινοτόμων επιχειρηματικών ιδεών.

Τέτοιες συνθήκες καλλιεργούνται πρωτίστως με την εμπέδωση της αριστείας, μέσω διαγωνισμών και βραβεύσεων, αλλά και με τη συνεργασία των πανεπιστημίων με ιδιωτικούς εταίρους, κυρίως από το χώρο των επιχειρήσεων, για την άντληση πόρων και τεχνογνωσίας στο πλαίσιο της κοινωνικής τους ευθύνης.

Για παράδειγμα, τα επιστημονικά ή/και τεχνολογικά πάρκα μέσα σε πανεπιστήμια, τα οποία αποτελούν πολύ επιτυχημένη πρακτική σε άλλες χώρες, προκύπτουν από τη σύμπραξη ενός ή περισσότερων πανεπιστημίων με ιδιώτες. Τα επιστημονικά πάρκα, που συνδέονται με πανεπιστήμια αποτελούν τον τέλειο βιότοπο για επιχειρήσεις και ιδρύματα της παγκόσμιας οικονομίας της γνώσης και προάγουν την οικονομική ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα των περιφερειών και των πόλεων.

2. Βελτίωση των χρηματοδοτικών εργαλείων.Το βασικό πρόβλημα της χρηματοδότησης των καινοτόμων επιχειρήσεων επηρεάζεται ασφαλώς τόσο από την τρέχουσα οικονομική συγκυρία, όσο και από το προβληματικό κανονιστικό της πλαίσιο, που αποθαρρύνει τις ξένες επενδύσεις, αλλά και γενικότερα την επιχειρηματικότητα στη χώρα. Πώς όμως θα βελτιωθεί η κατάσταση δεδομένης της δημοσιονομικής συγκυρίας; Κινήσεις, όπως η εισαγωγή φορολογικών κινήτρων για δαπάνες Ε&Α από ιδιωτικές επιχειρήσεις, ένα πρόγραμμα επιδοτήσεων για καινοτόμες επιχειρήσεις, η ενίσχυση της αγοράς των ελληνικών venture capital και η καλύτερη αξιοποίηση των ευρωπαϊκών επενδυτικών κονδυλίων, θα μπορούσαν να αποτελέσουν βήματα προς την βελτίωση της κατάστασης.
3. Βελτίωση νομοθετικού και κανονιστικού περιεχομένου.Οι απαραίτητες μεταρρυθμίσεις περιλαμβάνουν τη μείωση της γραφειοκρατίας, την άρση των διοικητικών βαρών για το άνοιγμα, τη λειτουργία και το κλείσιμο των επιχειρήσεων, την εισαγωγή της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, την απλοποίηση της νομοθεσίας, την απλοποίηση και σταθεροποίηση της φορολογικής πολιτικής. Πρόκειται για σημαντικές παρεμβάσεις οι οποίες αφορούν ολόκληρη τη λειτουργία της οικονομίας της χώρας – αλλά είναι και εντελώς απαραίτητες για τη λειτουργία ενός συστήματος καινοτομίας. Η άρση των εμποδίων στην επιχειρηματικότητα, καθώς και μέτρα για την επιτάχυνση της λειτουργίας της δικαιοσύνης, θα βοηθούσαν προς αυτή την κατεύθυνση.
4. Δημιουργία κινήτρων για την επιστροφή των Ελλήνων ερευνητώνκαι επιχειρηματιών που έχουν εγκαταλείψει τη χώρα. Η επιστροφή τους θα μπορούσε να συμβάλλει στην εισαγωγή καινοτομίας, στη μεταφορά τεχνογνωσίας και ερευνητικής κουλτούρας, στη βελτίωση των διοικητικών πρακτικών και των επιχειρηματικών στρατηγικών.

Χρειάζεται να διαμορφωθεί ένα συνολικά διαφορετικό περιβάλλον, που δεν θα τιμωρεί την εργασία και την επιχειρηματικότητα με υψηλή φορολογία και δημευτικές ασφαλιστικές εισφορές. Αλλά ένα περιβάλλον ευνοϊκό για την ιδιωτική πρωτοβουλία και τις επενδύσεις, ώστε να δημιουργηθούν πολλές νέες θέσεις εργασίας και πολλές ευκαιρίες για όλους. Ένα περιβάλλον στο οποίο θα μπορέσει να ανθίσει η Ελλάδα της ανάπτυξης, των ευκαιριών, της εκπαίδευσης και της καινοτομίας με ανταγωνιστική και ανοιχτή οικονομία.

Σας ευχαριστώ.