Η επαγγελματική εκπαίδευση, εθνική προτεραιότητα

Οι προκλήσεις ξεκάθαρες. Με βάση τις μακροπρόθεσμες προβλέψεις  για την εξέλιξη της ζήτησης προσόντων στην αγορά εργασίας, είναι επιτακτική η ανάγκη να επενδύσουμε στην αναβάθμιση της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης (ΕΕΚ). Έως το 2030, εκτιμάται ότι τα προσόντα επιπέδων 3, 4 και 5 – που αφορούν πρωτίστως στην επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση – θα αντιστοιχούν στο 67%, δηλ. στα 2/3, των θέσεων εργασίας. Με άλλα λόγια, τεχνικοί και επαγγελματίες τεχνίτες αναμένεται να έχουν εκθετικά μεγαλύτερη βαρύτητα στην οικονομία στο μέλλον, και συναφώς μεγαλύτερες προοπτικές επαγγελματικής αποκατάστασης.  

Τα στοιχεία για την υστέρηση της χώρας μας, συντριπτικά και συνάμα πολύ ανησυχητικά. Σύμφωνα με τον ευρωπαϊκό δείκτη δεξιοτήτων του CEDEFOP, η Ελλάδα κατατάσσεται στην προτελευταία θέση ανάμεσα σε 31 χώρες. Συμβαίνει και το εξής οξύμωρο: ενώ παρατηρείται αυξημένη ζήτηση για συγκεκριμένα τεχνικά επαγγέλματα, δεν υπάρχει αντίστοιχη προσφορά, ενώ η ανεργία των νέων στη χώρα παραμένει επίσης σημαντική.

Την ίδια στιγμή, χρονίζουσες οι διαπιστωμένες στρεβλώσεις και δυσλειτουργίες. Ανεπαρκής διασύνδεση με τις πραγματικές ανάγκες της αγοράς εργασίας, μεταξύ άλλων εξαιτίας της απουσίας συμμετοχής των κοινωνικών εταίρων στο σχεδιασμό της ΕΕΚ, αλλά και της ανορθολογικής επιλογής ειδικοτήτων και εκπαιδευτών (βάσει των ειδικοτήτων των εκπαιδευτικών, και όχι των εκτιμώμενων αναγκών της αγοράς εργασίας). Αλληλοεπικαλύψεις μεταξύ δομών και εκπαιδευτικών διαδρομών. Απουσία δομών μετα-γυμνασιακού επιπέδου. Ελλείψεις υποδομών και εργαστηριακού εξοπλισμού, παρωχημένοι οδηγοί κατάρτισης. Αναξιοπιστία στην πιστοποίηση των επαγγελματικών προσόντων.  

Συσσωρευμένα, κατά συνέπεια, και τα αρνητικά στερεότυπα. Η ΕΕΚ έχει δυστυχώς καταστεί, και λόγω των στρεβλώσεων αυτών, υποδεέστερη εκπαιδευτική διαδρομή στη συνείδηση της κοινωνίας. Η χώρα μας κατατάσσεται σταθερά στις τρεις τελευταίες θέσεις των 27 κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στους δείκτες ελκυστικότητας της ΕΕΚ. Το πρόβλημα επιτείνεται από την άναρχη διάρθρωση της συνεχιζόμενης κατάρτισης (δια βίου μάθηση), με επακόλουθο τη σώρευση στερεότυπων κοινωνικής απαξίωσης σε πολλαπλά επίπεδα.

Το διακύβευμα μεγάλο, για τους νέους και την οικονομία μας. Η έλλειψη αντιστοίχισης καλλιεργούμενων προσόντων με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας στερεί ευκαιρίες και προοπτικές από τους νέους μας, αλλά και αναπτυξιακή δυναμική από την οικονομία μας.

Γι’ αυτό και δρομολογήσαμε μια ολιστική μεταρρύθμιση του κρίσιμου αυτού τομέα της εκπαίδευσης. Με κεντρική στόχευση η ΕΕΚ, από λύση ανάγκης για τους λίγους, να καταστεί συνειδητή επιλογή για τους πολλούς και εργαλείο αναπτυξιακής πολιτικής. Και ο αποτελεσματικότερος τρόπος για να επιτευχθεί αυτό είναι η άμεση και ουσιαστική διασύνδεσή της με τις πραγματικές ανάγκες της οικονομίας.

Προς την κατεύθυνση αυτή, οι κοινωνικοί εταίροι (π.χ. ΓΣΕΕ, ΓΣΕΒΕΕ, ΣΕΒ, ΣΕΤΕ, ΕΣΕΕ) η τοπική αυτοδιοίκηση, τα επιμελητήρια κ.ά. θα έχουν αυξημένη και ουσιαστικότερη συμμετοχή ήδη κατά το σχεδιασμό της ΕΕΚ, ανιχνεύοντας τις συγκεκριμένες ανάγκες της αγοράς εργασίας σε εθνικό/κλαδικό ή σε περιφερειακό επίπεδο, αλλά και αργότερα στην υλοποίησή της, μέσω ενός νέου συστήματος θεσμικής διακυβέρνησης.  Αυτό θα επιτρέπει σε τοπικό επίπεδο, για παράδειγμα, στις Κυκλάδες που υπάρχει ζήτηση για τουριστικά επαγγέλματα, να δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στην τουριστική εκπαίδευση, ή στην Κοζάνη που παράγεται ο γνωστός κρόκος, η επαγγελματική εκπαίδευση να επικεντρώνεται μεταξύ άλλων σε ειδικότητες που αφορούν στη μεταποίηση, επεξεργασία και εμπορία του. Το νομοσχέδιο επιχειρεί να καλυφθεί ένα διαπιστωμένο «κενό»,  η δυσαρμονία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης στα τεχνικά επαγγέλματα.

Παράλληλα, οργανώνεται το Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων, κατ’ αντιστοιχία με το Ευρωπαϊκό, ενώ δημιουργείται και μια νέα, εναλλακτική και αξιόπιστη επαγγελματική διαδρομή, το επίπεδο σπουδών 3 που δεν υπήρχε, μετά το Γυμνάσιο. Απόφοιτοι Γυμνασίου θα έχουν τη δυνατότητα να επιλέγουν την επαγγελματική κατάρτιση και να αποκτούν ειδικά επαγγελματικά προσόντα, προσαρμοσμένα στις ανάγκες της αγοράς, με διετή φοίτηση και ειδικά μαθήματα. Το επίπεδο 3 προσφέρει ειδικότητες προσόντων που αναζητούν οι αγορές, στις οποίες όμως δεν υπάρχουν αρκετοί καταρτισμένοι τεχνίτες (όπως τεχνίτες μαρμάρου, τεχνίτες αλουμινίου, τεχνίτες ναυπηγοεπισκευαστικής βιομηχανίας).

Αναβαθμίζεται επίσης η παρεχόμενη ΕΕΚ, σε επίπεδο δομών, διαδικασιών, προγραμμάτων σπουδών, καθώς και πιστοποίησης. Ενδεικτικά, τα ΙΕΚ αποκτούν μεγαλύτερη αυτονομία για συνεργασίες με φορείς της αγοράς και της εκπαίδευσης, γραφεία επαγγελματικής σταδιοδρομίας και δυνατότητα αγγλόφωνων τμημάτων. Ιδρύονται Πρότυπα Επαγγελματικά Λύκεια στα οποία θα εισέρχονται οι μαθητές με βάση το βαθμό του Απολυτηρίου τους. Οργανώνεται συνεκτικά ο στρατηγικός σχεδιασμός για την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, η αξιολόγηση, καθώς και η πιστοποίηση. Καθιερώνεται και η «διαπερατότητα» των επιλογών: για παράδειγμα, εάν κάποιος επιλέξει την τεχνική κατάρτιση επιπέδου 3, να μπορεί εν συνεχεία να αλλάξει γνώμη και να φοιτήσει σε Επαγγελματικό Λύκειο, ή να μπορεί ένας απόφοιτος ΙΕΚ να δώσει κατατακτήριες εξετάσεις για ΑΕΙ. Δεν θα υπάρχουν  πλέον εκπαιδευτικά αδιέξοδα και οι διαδρομές μεταξύ επιπέδων θα διασφαλίζονται. Παράλληλα, έχουν υποβληθεί στο Ταμείο Ανάκαμψης προτάσεις για σημαντική αναβάθμιση ύψους 120 εκ. ευρώ του εξοπλισμού των σχολικών εργαστηρίων και των εργαστηριακών κέντρων που εξυπηρετούν ΕΠΑ.Λ. και ΙΕΚ.

Με τις παρεμβάσεις αυτές, επιχειρούμε να αλλάξουμε σταδιακά το εκπαιδευτικό παράδειγμα. Να οικοδομήσουμε ένα σύστημα ΕΕΚ που παράγει επαγγελματικά προσόντα πολλαπλών επιπέδων και ενισχύει το ανθρώπινο δυναμικό για την ένταξή του, με υψηλές προσδοκίες, στην αγορά εργασίας. Απολυτήρια και πτυχία με αντίκρισμα, νέες και ποιοτικές ευκαιρίες για μαθητές, σπουδαστές, καταρτιζόμενους και εργαζομένους.