Ομιλία στη θεματική εκδήλωση για το σχολικό εκφοβισμό, που διοργάνωσε η Γραμματεία Κοινωνικών Δικτύων και Ειδικών Πληθυσμιακών Ομάδων της ΝΔ, στο πλαίσιο του 12ου Συνεδρίου της Νέας Δημοκρατίας

Είναι εξαιρετικά μεγάλη τιμή να συμμετέχω σε αυτή την συνεδρία, μία συνεδρία αφιερωμένη στο παιδί, τον σχολικό εκφοβισμό και τη σεξουαλική κακοποίηση. Και είναι μεγάλη η τιμή για τον πρόσθετο λόγο ότι τα ζητήματα ειδικού ενδιαφέροντος των παράλληλων αυτών συνεδριών συνιστούν σημαντικά κοινωνικά ζητήματα, που απασχολούν τους πολίτες στην καθημερινότητά τους.

Η Νέα Δημοκρατία, στο 12ο τακτικό συνέδριο, θέτει στο επίκεντρο την οικογένεια και τους νέους, και για πρώτη φορά το bullying, ένα τόσο οξύ κοινωνικό πρόβλημα με σοβαρότατες προεκτάσεις, τίθεται ως βασικό θέμα συζήτησης σε συνέδριο πολιτικού κόμματος.

Θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας κάποιες σκέψεις σε 4 άξονες:

1. Τι είναι το bullying; Πως το προσδιορίζουμε;
2. Πόσο μεγάλο είναι το πρόβλημα; Ποια είναι η αριθμητική αποτύπωση της κατάστασης,
3. Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου;
4. Ποιες είναι οι λύσεις; Ποια τα μέτρα πρόληψης.

1. Τι είναι το bullying; Πως το προσδιορίζουμε;

Ο σχολικός εκφοβισμός και η βία μεταξύ των μαθητών αναγνωρίζονται ως κοινωνικά προβλήματα. Γιατί κοινωνικά προβλήματα; Γιατί έχουν σοβαρότατες επιπτώσεις στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού και του εφήβου, αλλά επιφέρουν και επιπτώσεις στη διαδικασία της μάθησης. Σύμφωνα με τις Πατεράκη και Χουντουμάδη, ο όρος «εκφοβισμός και βία στα σχολεία» (school bullying) και ο όρος «θυματοποίηση» (victimization) χρησιμοποιούνται ευρέως για την περιγραφή καταστάσεων στις οποίες ασκείται εσκεμμένη, συστηματική και κατ’ επανάληψη βία και επιθετική συμπεριφορά χωρίς να εμφανίζεται συγκεκριμένος λόγος πρόκλησης από μαθητές προς τους συμμαθητές τους, με σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση ψυχικού και σωματικού πόνου μέσα και έξω από τον σχολικό χώρο. Περιλαμβάνονται επίσης και ο λεκτικός και ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός (cyber-bullying), με τη χρήση υβριστικών και απειλητικών εκφράσεων και μηνυμάτων.

2. Πόσο μεγάλο είναι το πρόβλημα; Ποια είναι η αριθμητική αποτύπωση της κατάστασης

 Συνηθίζω να επικαλούμαι τη δύναμη των αριθμών, καθώς αφενός είναι αμείλικτη, αφετέρου η αριθμητική αποτύπωση μας βοηθά να κατανοήσουμε σε βάθος το φαινόμενο και να προβούμε σε πιο στοχευμένες προτάσεις για την πρόληψη και αντιμετώπισή του.

Πρόσφατες έρευνες επιβεβαιώνουν ότι ένας στους τρεις μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης έχει πέσει θύμα εκφοβισμού από συμμαθητές του και ένας στους δυο γίνεται μάρτυρας τέτοιων περιστατικών, δεδομένα που τοποθετούν την Ελλάδα στην τέταρτη θέση μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών στις περιπτώσεις σχολικού εκφοβισμού.

Τα λεκτικά πειράγματα είναι η συχνότερη μορφή εκφοβισμού (7,8%), η χρήση σωματικής βίας σε ποσοστό 2,0%, ενώ ο εκφοβισμός μέσω ηλεκτρονικών μηνυμάτων και ο εκφοβισμός μέσω φωτογραφιών στο διαδίκτυο έπονται σε ποσοστό 1,1% και 0,7% αντιστοίχως.

Η ηλικία κατά την οποία είναι υψηλότερη η συμμετοχή των εφήβων σε περιστατικά εκφοβισμού είναι τα 13 έτη (9,6%).

3. Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου;

Κυρίες και κύριοι, η σχολική βία και ο σχολικός εκφοβισμός δεν είναι μεμονωμένα περιστατικά, αποκομμένα από την ευρύτερη κοινωνία. Είναι συμπτώματα βαθύτερων κοινωνικών προβλημάτων και δομικών ελλείψεων της ελληνικής κοινωνίας και του σχολείου. Τα φαινόμενα αυτά δεν είναι παρά η κορυφή του παγόβουνου αυτών των βαθύτερων προβλημάτων. Συνεπώς, για να προληφθούν και να αντιμετωπισθούν, θα πρέπει να αναζητηθούν οι παράγοντες κινδύνου που τα προκαλούν ή τα ενισχύουν. Θα πρέπει, λοιπόν, να δούμε πιο προσεκτικά τις μεταβλητές του περιβάλλοντος που μπορεί να εξηγούν ή να συμβάλλουν στην εμφάνιση τέτοιων προβληματικών συμπεριφορών.

Αυτές οι μεταβλητές, αυτοί οι παράγοντες κινδύνου, εντοπίζονται α) εντός της οικογένειας, β) εντός του σχολείου και γ) εντός της ευρύτερης κοινότητας.

Στους παράγοντες κινδύνου εντός της οικογένειας, περιλαμβάνονται οι αυταρχικοί, τιμωρητικοί γονείς, η χρήση βίας ως μέθοδος επίλυσης προβλημάτων, η συναισθηματική παραμέληση και η έλλειψη τρυφερότητας τα πρώτα χρόνια της ζωής, η έλλειψη ορίων που εκλαμβάνεται ως αδιαφορία από τα παιδιά, η ανοχή στη βίαιη συμπεριφορά των παιδιών.

Στους παράγοντες κινδύνου εντός του σχολείου, επισημαίνονται η ανταγωνιστικότητα και η έλλειψη συνεργασίας στη μάθηση, η έλλειψη ενθάρρυνσης μαθητικών πρωτοβουλιών και δημιουργικότητας στη μάθηση, η ανοχή στη βίαιη συμπεριφορά, η έλλειψη προγραμμάτων ψυχοκοινωνικής αγωγής.

Τέλος, στους παράγοντες κινδύνου εντός της ευρύτερης κοινότητας, ενοχοποιούνται τα υψηλά επίπεδα ανεργίας και εγκληματικότητας, το έλλειμμα επικοινωνίας μεταξύ των πολιτισμικών ομάδων, η ανεπάρκεια ελεύθερων χώρων αθλητισμού και ψυχαγωγίας, οι κοινωνικές νόρμες που ανέχονται ή ενθαρρύνουν τη βία (π.χ. κατά των γυναικών, των μεταναστών, των παιδιών), οι πάσης φύσεως κοινωνικές ανισότητες.

Θεωρώ σημαντικό, να αναφερθώ στα χαρακτηριστικά των μαθητών – θυτών και μαθητών – θυμάτων, όπως προκύπτουν από τις ποιοτικές αναλύσεις των ερευνών:

Οι μαθητές – θύτες έχουν συνήθως έντονη, εξωστρεφή, παρορμητική προσωπικότητα, μή ανοχή στη διαφορετικότητα, είναι χειριστικοί, δικαιολογούν τις πράξεις τους ως πρόκληση του θύματος και τις εκλογικεύουν ελαχιστοποιώντας τις συνέπειες για το θύμα. Επίσης, σε πολλές περιπτώσεις πρόκειται για ναρκισιστικές προσωπικότητες, με υψηλή αυτοπεποίθηση, με υπερβολικά θετική αυτοεικόνα που δε στηρίζεται στην πραγματικότητα.

Από την άλλη, οι μαθητές – θύματα μπορεί να ανήκουν στην ομάδα των “ανασφαλών” θυμάτων, άτομα αγχώδη, μοναχικά, με χαμηλή αυτοεκτίμηση, αλλά και στην ομάδα των “προκλητικών”, αντιδραστικά και αδέξια άτομα, συχνά υπερκινητικά με δυσκολία συγκέντρωσης. Επίσης, συχνή κατηγορία θυμάτων είναι τα άτομα που ανήκουν σε κάποια μειοψηφική ομάδα (εθνότητα, θρήσκευμα, αναπηρία, σεξουαλικός προσανατολισμός, σωματική εμφάνιση, παχυσαρκία, κ.λπ.).

4. Ποιες είναι οι λύσεις; Ποια τα μέτρα πρόληψης.

Κυρίες και κύριοι, το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού λαμβάνει εκτατικές διαστάσεις. Όποιοι και αν είναι οι παράγοντες κινδύνου, όποια και αν είναι τα χαρακτηριστικά των μαθητών θυμάτων και θυτών, το βέβαιο είναι ότι οφείλουμε να προστατεύσουμε τα παιδιά από κάθε μορφής βία, και αυτό το δικαίωμα τους είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τα δικαιώματα τους στην φροντίδα, την ψυχο-σωματική τους ανάπτυξη, την υγεία, την καλλιέργεια των ικανοτήτων και δεξιοτήτων τους, την εκπαίδευση, την ελεύθερη έκφραση των απόψεων τους, την ενημέρωση, την ψυχαγωγία, τη συμμετοχή τους στο κοινωνικό σύνολο και τα κοινωνικά δρώμενα, το δικαίωμα τους για διαφορετικότητα και την προστασία τους από κάθε είδους διάκριση.

Πολιτικοί παράγοντες και κοινωνία των πολιτών οφείλουμε να επαγρυπνούμε και στεκόμαστε θεματοφύλακες των δικαιωμάτων των παιδιών, όπως αυτά κατοχυρώνονται στο Σύνταγμά μας, στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στη Διεθνή Σύμβαση για τα δικαιώματα του Παιδιού. Και αποτελεί ύψιστη υποχρέωσή μας να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα συνολικά, προλαμβάνοντάς το με στοχευμένες δράσεις και παρεμβάσεις. Για εμάς, στη Νέα Δημοκρατία, η λύση του προβλήματος βρίσκεται ακριβώς εκεί: στην πρόληψη. Έτσι, στο πρόγραμμά μας για την παιδεία, περιλαμβάνεται ενδεικτική δέσμη μέτρων πρόληψης του φαινομένου:

1. Σύνταξη και εφαρμογή Σχολικών Κανονισμών σε κάθε σχολική μονάδα, με τη συμμετοχή και των μαθητών. Εκεί θα καταγράφονται μεταξύ άλλων οι κανόνες που θα διέπουν τη σχολική ζωή και θα κοινοποιούνται σε όλους τους εμπλεκόμενους.
2. Καθιέρωση τακτικών συναντήσεων επικοινωνίας μεταξύ μαθητών, εκπαιδευτικών και γονέων σε κάθε τάξη, με την ευθύνη του δάσκαλου στην πρωτοβάθμια και του υπεύθυνου εκπαιδευτικού τάξης/τμήματος στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
3. Ενίσχυση του ομαδοσυνεργατικού πνεύματος, μέσω των ομαδικών δημιουργικών δραστηριότητων στο σχολείο και των μαθητικών ομίλων.
4. Πραγματοποίηση ειδικών συζητήσεων και προγραμμάτων για την εκπαίδευση των μαθητών στον σεβασμό των δικαιωμάτων των άλλων κατά την χρήση του διαδικτύου και την αποφυγή της άσκησης βίας, των προσβολών και του εκφοβισμού που συμβαίνει μέσω αυτού (cyberbullying).
5. Εμπλουτισμός της ύλης με διδακτικές ενότητες σχετικές με τα δικαιώματα, τις ευθύνες και τις κοινωνικές σχέσεις των μαθητών.
6. Παροχή της δυνατότητας σε κάθε σχολείο να αξιοποιεί εκπαιδευτικούς με ειδικές γνώσεις, όπως και διεπιστημονική ομάδα συνεργατών (π.χ. ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς κ.ά.) ανάλογα με τις ανάγκες του.
7. Καθιέρωση του θεσμού του «Δάσκαλου/Καθηγητή Εμπιστοσύνης», στον οποίο θα μπορούν να απευθύνονται οι μαθητές ατομικά ή ομαδικά, συζητώντας προβλήματα που αντιμετωπίζουν, όπως θέματα σχολικού εκφοβισμού κ.α.
8. Ενίσχυση μέτρων προστασίας στον περιβάλλοντα χώρο σχολείων στα οποία παρατηρούνται παραβατικές συμπεριφορές.

Κυρίες και κύριοι, στο φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού, δεν υπάρχει θύμα και θύτης. Και οι δυο πλευρές είναι θύματα. Και εμείς οφείλουμε να απλώσουμε δίχτυ προστασίας και για τις δύο πλευρές. Κυρίως, οφείλουμε να δώσουμε στα παιδιά μας, ως συντεταγμένη πολιτεία, ως σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα, τα εφόδια, τη σκευή, ώστε να μεγαλώσουν ως αυτόνομοι, υπεύθυνοι και κοινωνικά υγιείς πολίτες σε ένα κόσμο που αλλάζει με ιλιγγιώδη ταχύτητα.