Ομιλία στην εκδήλωση του γραφείου προϋπολογισμού του κράτους στη Βουλή, στη συνεδρία με θέμα: “Εκπαίδευση-Έρευνα-Καινοτομία & Ανάπτυξη”

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

«Η πραγματική αναπτυξιακή ευκαιρία μέσα από την εκπαίδευση, την έρευνα και την καινοτομία»

Αθήνα, 28 Μαρτίου 2017

Η Τομεάρχης Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων της Νέας Δημοκρατίας, βουλευτής Επικρατείας, κυρία Νίκη Κεραμέως, συμμετείχε ως ομιλήτρια στη συνεδρία με θέμα “Έρευνα, Καινοτομία, Έκπαιδευση και Ανάπτυξη” κατά τη διάρκεια του διήμερου συνεδρίου που οργανώθηκε με πρωτοβουλία του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή στις 27 και 28 Μαρτίου στην Αίθουσα Γερουσίας του Κοινοβουλίου.

“Η βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη στις αναπτυγμένες χώρες βασίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στην εκπαίδευση, την τεχνολογική πρόοδο και την καινοτομία, κυρίως γιατί μπορούν να δημιουργήσουν προϊόντα και υπηρεσίες κατά κανόνα εξαγώγιμα και να προσφέρουν πολλές και καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας”, είπε χαρακτηριστικά.

Και συνέχισε λέγοντας ότι “στη χώρα μας, οι επιμέρους αυτοί κλάδοι, της ανώτατης εκπαίδευσης αφ’ ενός, της έρευνας και της καινοτομίας αφ’ ετέρου, παρουσιάζουν σημαντικές αδυναμίες που καθιστούν την Ελλάδα ουραγό μεταξύ των χωρών της ΕΕ και του ΟΟΣΑ σε αρκετούς δείκτες, αλλά και συγκριτικά πλεονεκτήματα που θα μπορούσαν αξιοποιούμενα να συντελέσουν στην επανένταξη της Ελλάδας σε αναπτυξιακή τροχιά”.

Κυρίως, αναφέρθηκε στην αναγκαιότητα υλοποίησης συγκεκριμένων λύσεων και προχώρησε σε συγκεκριμένες προτάσεις, οι οποίες θα μπορούσαν να αναβαθμίσουν την ποιότητα των συστημάτων εκπαίδευσης, έρευνας και καινοτομίας, με στόχο την ανάπτυξη.

Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της ομιλίας:

Αξιότιμοι κύριοι Καθηγητές, Αγαπητοί Συνάδελφοι,

Ευχαριστώ θερμά για την τιμή να συμμετέχω στη διημερίδα αυτή, και ειδικά στην θεματική που συζητά για τις παρεμβάσεις στην Εκπαίδευση, την Έρευνα και την Καινοτομία, οι οποίες μπορούν να συνδεθούν με την πολυπόθητη ανάπτυξη.

Εκπαίδευση και ανάπτυξη. Έρευνα και ανάπτυξη. Καινοτομία και ανάπτυξη. Πρόκειται για έννοιες στενά συνυφασμένες. Η οικονομική ανάπτυξη σε αναπτυγμένες χώρες βασίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στην εκπαίδευση, την τεχνολογική πρόοδο, την καινοτομία. Γιατί; Γιατί οι κλάδοι της οικονομίας που βασίζονται στην καινοτόμο σκέψη δημιουργούν -στις περισσότερες περιπτώσεις- μεγάλη προστιθέμενη αξία σε μια οικονομία. Δημιουργούν προϊόντα και υπηρεσίες που είναι κατά κανόνα εξαγώγιμα, και προσφέρουν πολλές και καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας. Δυστυχώς, όμως, το παραγωγικό μοντέλο της Ελλάδας στηρίζεται ελάχιστα σε αυτούς τους εξωστρεφείς και δυναμικούς κλάδους.

Κυρίες και κύριοι, στα επόμενα λεπτά, θα μοιραστώ μαζί σας κάποιες σκέψεις, πρώτον, για το πως έχουν τα πράγματα σήμερα στην Ελλάδα στην εκπαίδευση, την έρευνα και την καινοτομία, για το ποια είναι δηλ. η σημερινή κατάσταση, και δεύτερον κάποιες σκέψεις για το πως μπορεί να βελτιωθεί η κατάσταση αυτή.

Σύστημα Ανώτατης Εκπαίδευσης

Ξεκινώ λοιπόν με κάποιες σκέψεις για την κατάσταση της εκπαίδευσης στην Ελλάδα, εστιάζοντας, για λόγους περιορισμένου χρόνου, στην ανώτατη εκπαίδευση, η οποία είναι και στενά συνυφασμένη με την έρευνα.

Η Ανώτατη Εκπαίδευση στην Ελλάδα παρουσιάζει αρκετά θετικά χαρακτηριστικά, ωστόσο και πολλές αδυναμίες. Ενδεικτικά, στα θετικά περιλαμβάνονται για παράδειγμα η διδασκαλία όλων των βασικών ειδικοτήτων των επιστημονικών κατευθύνσεων, η καλή ερευνητική δραστηριότητα, η ικανοποιητική λειτουργία χάρη στις τιτάνιες προσπάθειες του ανθρώπινου δυναμικού των πανεπιστημίων μας που φέρνει εις πέρας ένα πολύ δύσκολο έργο υπό αντίξοες συνθήκες.

Από την άλλη, οι αδυναμίες της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης εντοπίζονται στην κρατική υποχρηματοδότηση, την έλλειψη εναλλακτικών πηγών χρηματοδότησης, τις προβληματικές υποδομές που σχετίζονται με την ερευνητική αποστολή των Ιδρυμάτων. Ωστόσο, προσωπικά, θεωρώ ότι η μεγαλύτερη παθογένεια του συστήματος Ανώτατης Εκπαίδευσης στην Ελλάδα είναι η αδυναμία σύνδεσής του με την αγορά εργασίας. Αποτέλεσμα;  το ποσοστό των άνεργων πτυχιούχων στην Ελλάδα να σκαρφαλώνει περίπου στο 20%, το υψηλότερο μεταξύ των χωρών – μελών του ΟΟΣΑ. Φυσικό επακόλουθο, η φυγή αυτών των λαμπρών μυαλών στο εξωτερικό, εκεί που τα προσόντα τους μπορούν να αξιοποιηθούν.

Έρευνες των γραφείων διασύνδεσης των Πανεπιστημίων αποκαλύπτουν τα εξής:  μόνο ο ένας στους έξι από τους νέους πτυχιούχους των Τμημάτων Φιλολογίας και Ιστορίας απασχολείται σε σχετική με το αντικείμενο του πτυχίου του εργασία, ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό των αποφοίτων αυτού του κλάδου είναι άνεργοι ή υποαπασχολούμενοι μέχρι και πέντε χρόνια! Σύμφωνα με τις ίδιες έρευνες, στον τομέα της κοινωνιολογίας, από όσους εργάζονται, 4 στους 5 δηλώνουν ότι το επάγγελμά τους έχει από καμία έως ελάχιστη σχέση με τις σπουδές τους.

Κυρίες και κύριοι, αν θέλουμε να δούμε την ανάπτυξη μέσα από την επένδυση στην οικονομία της γνώσης, πρέπει να οργανώσουμε τα συστήματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με τέτοιο τρόπο, ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες της κοινωνίας.

Έρευνα και καινοτομία

Τώρα, ποιά είναι η σημερινή κατάσταση στην έρευνα και καινοτομία; Παρότι η χώρα μας διαθέτει εξαιρετικά υψηλής ποιότητας επιστημονικό δυναμικό και κορυφαία ερευνητικά ιδρύματα, δεν καταφέρνει να συγκλίνει με τις αναπτυγμένες χώρες στους τομείς της έρευνας και της καινοτομίας.

Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, στις δαπάνες Έρευνας & Ανάπτυξης (Ε&Α), οι επιδόσεις της Ελλάδας υπολείπονται σημαντικά των περισσοτέρων άλλων αναπτυγμένων χωρών. Το 2015 οι δαπάνες για Έρευνα και Ανάπτυξη (Ε&Α) στην Ελλάδα διαμορφώνονται στο 0,96% του ΑΕΠ, ενώ ο μέσος όρος της ΕΕ των 28 ήταν υπερδιπλάσιος, δηλ. 2,03%. Σε ό,τι αφορά την δομή του συστήματος έρευνας και καινοτομίας, ο ρόλος του κράτους είναι κυρίαρχος, τόσο σε όρους κυρίαρχων παικτών Ε&Α, κυρίως μέσω των ιδρυμάτων ανώτατης εκπαίδευσης και των δημόσιων ερευνητικών ιδρυμάτων, όσο και σε όρους χρηματοδότησης. Παρότι οι επιχειρήσεις δείχνουν να αντιλαμβάνονται πλέον τη σημασία της εκμετάλλευσης της παραγόμενης γνώσης για την απόκτηση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος, η συμβολή τους στις συνολικές δαπάνες Ε&Α υστερεί κατά πολύ σε σύγκριση με άλλες χώρες. Μόλις 31,8% του συνόλου των δαπανών Ε&Α καλύπτονται από επιχειρήσεις. Γιατί οι επιχειρήσεις συμμετέχουν τόσο λίγο στην έρευνα; Γιατί παραδοσιακά στην Ελλάδα τα εγχώρια ερευνητικά αποτελέσματα δεν ήταν αντικείμενο εποικοδομητικής αξιοποίησης. Ενδεικτικά, παρά το γεγονός ότι τα ελληνικά ερευνητικά ιδρύματα και τα πανεπιστήμια παράγουν ικανοποιητικό αριθμό επιστημονικών δημοσιεύσεων, ελάχιστες μετατρέπονται σε εμπορεύσιμα προϊόντα. Για παράδειγμα, μόνο η Ρωσία και η Πολωνία έχουν λιγότερες αιτήσεις κατοχύρωσης ευρεσιτεχνίας ανά εκατομμύριο κατοίκους από την Ελλάδα.

Γιατί λοιπόν παρατηρείται τέτοια υστέρηση στην έρευνα και καινοτομία; Μεταξύ άλλων:

• Λόγω της τεχνολογικής υστέρησης της ελληνικής παραγωγικής δομής,
• Λόγω της περιορισμένης έκτασης διακλαδικών συνεργασιών
• Λόγω της περιορισμένης ένταξης σε ολοκληρωμένες εγχώριες ή διεθνείς αλυσίδες αξίας,
• Λόγω της απουσίας ενός αποτελεσματικού θεσμικού πλαισίου υποστήριξης των καινοτομιών, των δικτυώσεων και των συνεργασιών ερευνητικών ιδρυμάτων και παραγωγικών μονάδων,
• Λόγω της έλλειψης αποτελεσματικών εργαλείων αναπτυξιακής πολιτικής.

Συνοψίζοντας τα παραπάνω και πριν περάσω σε συγκεκριμένες παρεμβάσεις, οι οποίες θα μπορούσαν να υλοποιηθούν για να αλλάξει η κατάσταση, θα έλεγα τα εξής:

• Σε γενικές γραμμές, τα ελληνικά σχολεία, πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα δεν είναι ανταγωνιστικά σε διεθνή κλίμακα.
• Οι δημόσιες και -ακόμη περισσότερο- οι ιδιωτικές επενδύσεις σε Ε&Α, είναι πολύ περιορισμένες.
• Τα δίκτυα ανάμεσα στη βασική έρευνα, την εφαρμοσμένη έρευνα και τις επιχειρήσεις είναι περιορισμένα τόσο αριθμητικά όσο και ποιοτικά.
• Ο χρηματοπιστωτικός τομέας δεν παρέχει επαρκή επιχειρηματικά κεφάλαια για νεοφυείς εταιρείες και δάνεια για υφιστάμενες εταιρείες.
• Το ρυθμιστικό πλαίσιο, καθώς και το πολιτικό και κοινωνικό περιβάλλον, δεν υποστηρίζουν και συχνά παρεμποδίζουντην καινοτομία και την επιχειρηματικότητα.

Λύσεις

Και έρχομαι τώρα στις λύσεις, στις τομές, στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις. Λύσεις/προτάσεις για την ανωτάτη εκπαίδευση και για την έρευνα και την καινοτομία.

Ως προς την Τριτοβάθμια εκπαίδευση, η αναβάθμιση του Δημόσιου Πανεπιστημίου πρέπει να αποτελεί βασική προτεραιότητα της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Για να μπορέσουμε να ξεφύγουμε από τη θλιβερή εσωστρέφεια που ακυρώνει την αναπτυξιακή του προοπτική. Πώς; Με ισότητα ευκαιριών, με αξιοκρατία και διαφάνεια, με υπευθυνότητα και αποτελεσματικότητα, με εξωστρέφεια, στοχεύοντας στην αντιμετώπιση κοινών προκλήσεων, όπως η έλλειψη δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού, οι τεχνολογικές εξελίξεις και ο παγκόσμιος ανταγωνισμός.

Η δική μας επιλογή συνοψίζεται στο δίπτυχο ελεύθερο σχολείο-αυτόνομο Πανεπιστήμιο. Σχολεία και Πανεπιστήμια που να μπορούν να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, να διαφοροποιούνται και να αυτενεργούν. Σχολεία και Πανεπιστήμια που δεν ελέγχονται ασφυκτικά από το Υπουργείο Παιδείας, αλλά που εποπτεύονται παραγωγικά και με κριτήρια ποιότητας.

Κυρίες και κύριοι, με κεντρικό ζητούμενο την αναβάθμιση του Δημόσιου Πανεπιστημίου, θα αναφερθώ ενδεικτικά σε κάποιες από τις κατευθύνσεις στις οποίες κατά τη γνώμη μου θα πρέπει να κινηθεί μια ουσιαστική μεταρρύθμιση στην ανωτάτη εκπαίδευση:

• Σύνδεση της εκπαίδευσης και της έρευνας με την παραγωγική διαδικασία. Θα πρέπει, για παράδειγμα, να δοθούν κίνητρα για τη συνεργασία μεταξύ πανεπιστημίων και νεοφυών επιχειρήσεων, πανεπιστημίων και εφαρμοσμένης έρευνας.
• Καλύτερη αξιοποίηση, αλλά και διεύρυνση, των χρηματοδοτικών εργαλείων για την επίλυση χρόνιων ζητημάτων. Προς αυτή την κατεύθυνση, θα πρέπει να ενισχυθούν οι συμπράξεις δημοσίου και ιδιωτικού τομέα.
• Ενίσχυση της τεχνικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, καθώς και η δημιουργία ενός μηχανισμού για τη διάγνωση των αναγκών της αγοράς εργασίας σε συγκεκριμένες δεξιότητες.
• Ενίσχυση της εξωστρέφειας των Πανεπιστημίων και των συνεργασιών με ιδρύματα του εξωτερικού. Ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί στη δημιουργία ξενόγλωσσων προγραμμάτων, τόσο σε προπτυχιακό όσο και σε μεταπτυχιακό επίπεδο.
• Δημιουργία νέου ακαδημαϊκού χάρτη της χώρας με κίνητρα για δημιουργία clusters και επίτευξη οικονομίας κλίμακας στις υποδομές. Ναι στον συγκερασμό δυνάμεων, αλλά με διακριτούς ρόλους, με απόλυτο σεβασμό στο αυτοδιοίκητο, πάντα σύμφωνα με τις βέλτιστες διεθνείς πρακτικές.
• Διαρκής τακτική αξιολόγηση των προγραμμάτων σπουδών, των διδασκόντων και των ιδρυμάτων, καθώς και πιστοποίηση από μια ισχυρή Ανεξάρτητη Αρχή.
• Ουσιαστική ενίσχυση της αυτονομίας και αυτοδιοίκησης των Ιδρυμάτων.

Διακριτά θα ήθελα να αναφερθώ στο ακανθώδες ζήτημα του κρατικού μονοπωλίου, της κρατικής αποκλειστικότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση. Ζήτημα το οποίο υπήρξε παραδοσιακά το “τοτέμ” των αντι-μεταρρυθμιστών στη χώρα μας. Η δυνατότητα σύστασης ιδιωτικών πανεπιστημίων, υπό αυστηρές προϋποθέσεις και κριτήρια, θα έχει εξαιρετικά σημαντικά οφέλη για την εκπαίδευση στη χώρα μας, και συνεπώς για την ευμάρεια και ανάπτυξη γενικότερα. Αφενός, θα δώσει την ευκαιρία για την ανάπτυξη υγιούς ανταγωνισμού στο χώρο της τριτοβάθμιας που θα οδηγήσει στη βελτίωση και των δημοσίων πανεπιστημίων, αφετέρου, θα αποτελέσει και ευκαιρία να καταστεί η χώρα μας περιφερειακό κέντρο ανώτατης εκπαίδευσης, προσελκύοντας χιλιάδες φοιτητές του εξωτερικού και σημαντικές επενδύσεις, δημιουργώντας δεκάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας.

Ως προς την έρευνα και την καινοτομία, ο εθνικός στόχος για το 2020 για τον δείκτη έντασης δαπανών Ε&Α έχει τεθεί στο 1,2% του ΑΕΠ (από 0,96% που είναι σήμερα). Πρέπει λοιπόν να δούμε τι πρέπει να αλλάξουμε στην επόμενη τριετία, ώστε να έχουμε πιθανότητες να επιτευχθεί και να αναβαθμιστεί το εγχώριο σύστημα έρευνας και καινοτομίας εν συνόλω. Ενδεικτικά:

• Ενίσχυση της δικτύωσης. Είναι γεγονός ότι τα ελληνικά ερευνητικά ιδρύματα είναι σήμερα γεωγραφικά διάσπαρτα. Η δημιουργία συμπράξεων καθώς και η διευκόλυνση της ώσμωσης ανάμεσα στα ερευνητικά κέντρα, τα πανεπιστήμια και τις επιχειρήσεις, θα μπορούσαν να λειτουργήσουν θετικά.
• Ενίσχυση της χρηματοδότησης. Το βασικό πρόβλημα της χρηματοδότησης των καινοτόμων επιχειρήσεων επηρεάζεται ασφαλώς τόσο από την τρέχουσα οικονομική συγκυρία, όσο και από το προβληματικό κανονιστικότης πλαίσιο, που αποθαρρύνει τις ξένες επενδύσεις, αλλά και γενικότερα την επιχειρηματικότητα στη χώρα. Πώς όμως θα βελτιωθεί η κατάσταση δεδομένης της δημοσιονομικής συγκυρίας; Κινήσεις, όπως η εισαγωγή φορολογικών κινήτρων για δαπάνες Ε&Α από ιδιωτικές επιχειρήσεις, ένα πρόγραμμα επιδοτήσεων για καινοτόμες επιχειρήσεις, η ενίσχυση της αγοράς των ελληνικών venture capital και η καλύτερη αξιοποίηση των ευρωπαϊκών επενδυτικών κονδυλίων, θα μπορούσαν να αποτελέσουν βήματα προς την βελτίωση της κατάστασης.
• Βελτίωση νομοθετικού και κανονιστικού περιεχομένου. Οι απαραίτητες μεταρρυθμίσεις περιλαμβάνουν τη μείωση της γραφειοκρατίας, την άρση των διοικητικών βαρών για το άνοιγμα, τη λειτουργία και το κλείσιμο των επιχειρήσεων, την εισαγωγή της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, την απλοποίηση της νομοθεσίας, την απλοποίηση και σταθεροποίηση της φορολογικής πολιτικής. Πρόκειται για σημαντικές παρεμβάσεις οι οποίες αφορούν ολόκληρη τη λειτουργία της οικονομίας της χώρας -αλλά είναι και εντελώς απαραίτητες για τη λειτουργία ενός συστήματος καινοτομίας. Η άρση των εμποδίων στην επιχειρηματικότητα, εντοπισμένες αλλαγές στον πτωχευτικό κώδικα, αλλά και μέτρα για την επιτάχυνση της λειτουργίας της δικαιοσύνης, θα βοηθούσαν προς αυτή την κατεύθυνση.
• Δημιουργία κινήτρων για την επιστροφή των Ελλήνων ερευνητών και επιχειρηματιών που έχουν εγκαταλείψει τη χώρα. Η επιστροφή τους θα μπορούσε να συμβάλλει στην εισαγωγή καινοτομίας, στη μεταφορά τεχνογνωσίας και ερευνητικής κουλτούρας, στη βελτίωση των διοικητικών πρακτικών και των επιχειρηματικών στρατηγικών. Λέω το αυτονόητο. Πρέπει όμως να το κάνουμε.

Σας ευχαριστώ.