Ομιλία στο Οικονομικό Φόρουμ Δελφών για την Ανώτατη Εκπαίδευση

Η Τομεάρχης Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, Βουλευτής Επικρατείας, κυρία Νίκη Κ. Κεραμέως, μιλώντας στο 2ο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών, αναφέρθηκε στην αναγκαιότητα αναβάθμισης του Δημόσιου Πανεπιστημίου, προκειμένου να ανακτήσει την αναπτυξιακή του προοπτική.

Η παρέμβασή της κινήθηκε σε 3 άξονες. Ξεκίνησε επισημαίνοντας θετικά στοιχεία της Ανώτατης Εκπαίδευσης στην Ελλάδα, όπως η καλή ερευνητική δραστηριότητα και η ικανοποιητική λειτουργία “χάρη στις τιτάνιες προσπάθειες του ανθρώπινου δυναμικού των πανεπιστημίων μας που φέρνει εις πέρας ένα πολύ δύσκολο έργο υπό αντίξοες συνθήκες, δηλαδή τη μείωση της δημόσιας χρηματοδότησης και την αποψίλωση του προσωπικού”, είπε χαρακτηριστικά.

Προχώρησε υπογραμμίζοντας αδυναμίες της ελληνικής Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. “Προσωπικά θεωρώ ότι η μεγαλύτερη παθογένεια του συστήματος Ανώτατης Εκπαίδευσης στην Ελλάδα είναι η αδυναμία σύνδεσής του με την αγορά εργασίας. Αποτέλεσμα; Το ποσοστό των άνεργων πτυχιούχων σκαρφαλώνει στο 20%, το υψηλότερο μεταξύ των χωρών-μελών του ΟΟΣΑ”. Και συνέχισε, με αναφορά σε μια ακόμα αδυναμία, πιο βαθιά και δομική, “οι προτάσεις για αλλαγή και νομοθέτηση είτε δεν έχουν εφαρμοστεί, είτε δεν έχουν εφαρμοστεί επαρκώς και αποτελεσματικά από τις διαδοχικές κυβερνήσεις. Είμαστε δηλαδή καλοί στο ‘νομοθετείν’, αλλά όχι στο ‘εφαρμόζειν'”.

Ο τρίτος άξονας της παρέμβασής της αφορούσε συγκεκριμένες προτάσεις. “Η δική μας επιλογή συνοψίζεται στο δίπτυχο ελεύθερο σχολείο-αυτόνομο Πανεπιστήμιο. Σχολεία και Πανεπιστήμια που να μπορούν να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, να διαφοροποιούνται και να αυτενεργούν. Σχολεία και Πανεπιστήμια που δεν ελέγχονται ασφυκτικά από το Υπουργείο Παιδείας, αλλά που εποπτεύονται παραγωγικά και με κριτήρια ποιότητας”, είπε χαρακτηριστικά. Ενδεικτικά αναφέρθηκε στην ουσιαστική ενίσχυση της αυτονομίας και αυτοδιοίκησης των ιδρυμάτων, την αποτελεσματικότερη σύνδεση της εκπαίδευσης και της έρευνας με την παραγωγική διαδικασία, στα κίνητρα για την ενίσχυση της εξωστρέφειας των ιδρυμάτων και για τη δημιουργία ξενόγλωσσων προγραμμάτων, στη διαρκή τακτική αξιολόγηση προγραμμάτων, διδασκόντων και ιδρυμάτων.

Κλείνοντας αναφέρθηκε διακριτά “στο ακανθώδες ζήτημα του κρατικού μονοπωλίου, της κρατικής αποκλειστικότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση. Ζήτημα το οποίο υπήρξε παραδοσιακά το “τοτέμ” των αντι-μεταρρυθμιστών στη χώρα μας”. Και συνέχισε υποστηρίζοντας ότι η ίδρυση μη κρατικών Πανεπιστημίων θα δώσει την “ευκαιρία για την ανάπτυξη υγιούς ανταγωνισμού στο χώρο της τριτοβάθμιας που θα οδηγήσει στη βελτίωση και των δημοσίων πανεπιστημίων, αλλά θα αποτελέσει και ευκαιρία να καταστεί η χώρα μας περιφερειακό κέντρο ανώτατης εκπαίδευσης, προσελκύοντας χιλιάδες φοιτητές του εξωτερικού και σημαντικές επενδύσεις, δημιουργώντας δεκάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας.” “Δεν αξίζει στην Ελλάδα να παραμένει δέσμια τέτοιων παρωχημένων αγκυλώσεων”, είπε καταληκτικά.

Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της ομιλίας:

Κυρίες και κύριοι,

Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά για την πρόσκληση να βρίσκομαι σήμερα ανάμεσά σας, ανάμεσα σε εκλεκτά μέλη της Ακαδημίας της χώρας, ανάμεσα σε σημαίνουσες προσωπικότητες από τον χώρο της Ανώτατης Εκπαίδευσης.
Από ότι καταλαβαίνω η τήρηση του χρόνου εφαρμόζεται ευλαβικά, θα είμαι λοιπόν συνοπτική. Τρεις άξονες: Θετικά, αρνητικά και προτάσεις.

Πρόσφατες έρευνες, μία του Υπ. Παιδείας, αλλά και τα κείμενα παρακολούθησης της εξέλιξης του Στρατηγικού Πλαισίου για την Εκπαίδευση και την Κατάρτιση 2020, παρουσιάζει τα θετικά και τις αδυναμίες της ελληνικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Ι) Ενδεικτικά, στα θετικά περιλαμβάνονται η διδασκαλία όλων των βασικών ειδικοτήτων των επιστημονικών κατευθύνσεων, η καλή ερευνητική δραστηριότητα, η ικανοποιητική λειτουργία χάρη στις τιτάνιες προσπάθειες του ανθρώπινου δυναμικού των πανεπιστημίων μας που φέρνει εις πέρας ένα πολύ δύσκολο έργο υπό αντίξοες συνθήκες, δηλαδή τη μείωση της δημόσιας χρηματοδότησης και την αποψίλωση του προσωπικού.

ΙΙ) Από την άλλη, ακριβώς σε αυτές τις αντίξοες συνθήκες εντοπίζονται οι αδυναμίες της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, ήτοι η κρατική υποχρηματοδότηση, η έλλειψη εναλλακτικών πηγών χρηματοδότησης, οι προβληματικές υποδομές που σχετίζονται με την ερευνητική αποστολή των Ιδρυμάτων. Προσωπικά θεωρώ ότι η μεγαλύτερη παθογένεια του συστήματος Ανώτατης Εκπαίδευσης στην Ελλάδα είναι η αδυναμία σύνδεσής του με την αγορά εργασίας. Αποτέλεσμα; Το ποσοστό των άνεργων πτυχιούχων σκαρφαλώνει στο 20%, το υψηλότερο μεταξύ των χωρών-μελών του ΟΟΣΑ. Φυσικό επακόλουθο, η φυγή αυτών των λαμπρών μυαλών στο εξωτερικό, εκεί που τα προσόντα τους μπορούν να αξιοποιηθούν. Η εκθετική διόγκωση του φαινομένου του brain drain είναι γεγονός.
Έρευνες των γραφείων διασύνδεσης των Πανεπιστημίων αποκαλύπτουν τα εξής: μόνο ο ένας στους έξι από τους νέους πτυχιούχους των Τμημάτων Φιλολογίας και Ιστορίας απασχολείται σε σχετική με το αντικείμενο του πτυχίου του εργασία, ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό των αποφοίτων αυτού του κλάδου είναι άνεργοι ή υποαπασχολούμενοι μέχρι και πέντε χρόνια! Σύμφωνα με τις ίδιες έρευνες, στον τομέα της κοινωνιολογίας, από όσους εργάζονται, 4 στους 5 δηλώνουν ότι το επάγγελμά τους έχει από καμία έως ελάχιστη σχέση με τις σπουδές τους.

Κυρίες και κύριοι, τα συστήματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης θα πρέπει να ενισχύουν την οικονομία της γνώσης και να ανταποκρίνονται στις ανάγκες της κοινωνίας. Η τριτοβάθμια εκπαίδευση θα πρέπει να ανταποκρίνεται αποτελεσματικά στις απαιτήσεις της μεταβαλλόμενης κοινωνίας και αγοράς εργασίας, βελτιώνοντας τις δεξιότητες και το ανθρώπινο κεφάλαιο της Ευρώπης και ενισχύοντας τη συμβολή της στην οικονομική ανάπτυξη.
Δυστυχώς στην Ελλάδα, η Ανώτατη Εκπαίδευση αντιμετωπίζει ένα ακόμα πρόβλημα, πιο βαθύ και δομικό, θα έλεγα: οι προτάσεις για αλλαγή και νομοθέτηση είτε δεν έχουν εφαρμοστεί, είτε δεν έχουν εφαρμοστεί επαρκώς και αποτελεσματικά από τις διαδοχικές κυβερνήσεις. Είμαστε δηλαδή καλοί στο ‘νομοθετείν’, αλλά όχι στο ‘εφαρμόζειν’. Τι φταίει γι’ αυτό; Τι λείπει; Η πίστη στην αναγκαιότητα των μεταρρυθμίσεων, η επιμονή και η υπομονή απέναντι στις δυνάμεις που ανθίστανται, η υπέρβαση των ατομικών και προσωρινών συμφερόντων, κυρίως όμως το όραμα για το ποια Παιδεία θέλουμε για τα παιδιά μας.

ΙΙΙ) Κυρίες και κύριοι, η αναβάθμιση του Δημόσιου Πανεπιστημίου πρέπει να αποτελεί βασική προτεραιότητα της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Για να μπορέσουμε να ξεφύγουμε από τη θλιβερή εσωστρέφεια που ακυρώνει την αναπτυξιακή του προοπτική. Πώς; Με ισότητα ευκαιριών, με αξιοκρατία και διαφάνεια, με υπευθυνότητα και αποτελεσματικότητα, με εξωστρέφεια, στοχεύοντας στην αντιμετώπιση κοινών προκλήσεων, όπως η έλλειψη δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού, οι τεχνολογικές εξελίξεις και ο παγκόσμιος ανταγωνισμός.

Η δική μας επιλογή συνοψίζεται στο δίπτυχο ελεύθερο σχολείο-αυτόνομο Πανεπιστήμιο. Σχολεία και Πανεπιστήμια που να μπορούν να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, να διαφοροποιούνται και να αυτενεργούν. Σχολεία και Πανεπιστήμια που δεν ελέγχονται ασφυκτικά από το Υπουργείο Παιδείας, αλλά που εποπτεύονται παραγωγικά και με κριτήρια ποιότητας.

Κυρίες και κύριοι, με κεντρικό ζητούμενο την αναβάθμιση του Δημόσιου Πανεπιστημίου, θα αναφερθώ ενδεικτικά σε κάποιες από τις κατευθύνσεις στις οποίες κατά τη γνώμη μου θα πρέπει να κινηθεί με πραγματική μεταρρύθμιση στην ανωτάτη εκπαίδευση:
• Ουσιαστική ενίσχυση της αυτονομίας και αυτοδιοίκησης των Ιδρυμάτων. Προς αυτή την κατεύθυνση, έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην άμεση έκδοση των οργανισμών και εσωτερικών κανονισμών των Α.Ε.Ι. από τα Ιδρύματα.
• Μεγαλύτερη σύνδεση της εκπαίδευσης και της έρευνας με την παραγωγική διαδικασία. Στην ίδια κατεύθυνση, θα πρέπει να δοθούν κίνητρα για τη συνεργασία μεταξύ πανεπιστημίων και νεοφυών επιχειρήσεων, την εφαρμοσμένη έρευνα και τα επιχειρηματικά οικοσυστήματα.
• Κίνητρα για την ενίσχυση της εξωστρέφειας των Πανεπιστημίων και των συνεργασιών με ιδρύματα του εξωτερικού. Ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί στη δημιουργία ξενόγλωσσων προγραμμάτων.
• Δημιουργία νέου ακαδημαϊκού χάρτη της χώρας με κίνητρα για δημιουργία clusters και επίτευξη οικονομίας κλίμακας στις υποδομές. Ναι στον συγκερασμό δυνάμεων, αλλά με διακριτούς ρόλους, σεβασμό στο αυτοδιοίκητο και σε κάθε περίπτωση, σύμφωνα με τις βέλτιστες διεθνείς πρακτικές.
• Διαρκής τακτική αξιολόγηση των προγραμμάτων σπουδών, των διδασκόντων και των ιδρυμάτων, καθώς και πιστοποίηση από μια ισχυρή Ανεξάρτητη Αρχή.
• Ενίσχυση θεσμών, όπως τα Συμβούλια Ιδρύματος, ως απαραίτητο βήμα για να υπάρχει περισσότερη λογοδοσία και εσωτερική εποπτεία της ασκούμενης διοίκησης.
• Καλύτερη αξιοποίηση, αλλά και διεύρυνση, των χρηματοδοτικών εργαλείων για την επίλυση χρόνιων ζητημάτων. Γιατί, για παράδειγμα, να μην δρομολογήσουμε και συμπράξεις δημοσίου και ιδιωτικού τομέα στον τομέα των υποδομών, όπως για την κατασκευή νέων φοιτητικών εστιών που είναι απαραίτητες σε πολλά ιδρύματα;

Κλείνοντας, θα ήθελα να αναφερθώ διακριτά στο ακανθώδες ζήτημα του κρατικού μονοπωλίου, της κρατικής αποκλειστικότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση. Ζήτημα το οποίο υπήρξε παραδοσιακά το “τοτέμ” των αντι-μεταρρυθμιστών στη χώρα μας. Η αντίδραση, όμως, σε αυτή την αλλαγή είναι αποκαλυπτική τόσο συμφερόντων όσο και νοοτροπιών. Δεν είναι δυνατόν η Ελλάδα να στέκεται αδιάφορη στη συζήτηση για τον ενιαίο οικουμενικό χώρο ανώτατης εκπαίδευσης. Είναι κοινά αποδεκτό ότι βασική προϋπόθεση της ευμάρειας, της βιώσιμης ανάπτυξης και του πλούτου των κρατών είναι η ποιότητα και η εξωστρέφεια των εκπαιδευτικών συστημάτων τους. Και η δυνατότητα σύστασης ιδιωτικών πανεπιστημίων θα έχει εξαιρετικά σημαντικά οφέλη για την τριτοβάθμια εκπαίδευση στη χώρα μας, και συνεπώς για την ευμάρεια και ανάπτυξη γενικότερα. Θα δώσει την ευκαιρία για την ανάπτυξη υγιούς ανταγωνισμού στο χώρο της τριτοβάθμιας που θα οδηγήσει στη βελτίωση και των δημοσίων πανεπιστημίων, αλλά θα αποτελέσει και ευκαιρία να καταστεί η χώρα μας περιφερειακό κέντρο ανώτατης εκπαίδευσης, προσελκύοντας χιλιάδες φοιτητές του εξωτερικού και σημαντικές επενδύσεις, δημιουργώντας δεκάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας.

Κυρίες και κύριοι, η αναθεώρηση του άρθρου 16 μπορεί να γίνει καταλύτης για την αναβάθμιση της Ανώτατης Εκπαίδευσης εν συνόλω. Το έκανε η Κύπρος, το έκανε η Τουρκία. Δεν αξίζει στην Ελλάδα να παραμένει δέσμια τέτοιων παρωχημένων αγκυλώσεων.

Σας ευχαριστώ πολύ.