ΥΠΕΣ Νίκη Κεραμέως στη Βουλή για Επιστολική ψήφο: Εθνική, ιστορική αλλαγή πέρα και πάνω από κόμματα

Τις τομές που εισάγει το σχέδιο νόμου με τίτλο «Εκλογή ευρωβουλευτών, διευκόλυνση εκλογέων μέσω επιστολικής ψήφου, εκκαθάριση εκλογικών καταλόγων και λοιπές διατάξεις του Υπουργείου Εσωτερικών» παρουσίασε η Υπουργός Εσωτερικών, Νίκη Κεραμέως, στη Διαρκή Επιτροπή Δημόσιας Διοίκησης, Δημόσιας Τάξης και Δικαιοσύνης της Βουλής.

Η κ. Κεραμέως επισήμανε ότι οι τομές μίας τέτοιας εθνικής, ιστορικής αλλαγής στην εκλογική διαδικασία είναι πολλαπλές και κομβικές για τη χώρα και τους θεσμούς, τις οποίες και απαρίθμησε. Όπως ανέφερε συγκεκριμένα:

• Αλλάζει τελείως το τοπίο της ψήφου αποδήμων. Οποιοσδήποτε Έλληνας πολίτης, εγγεγραμμένος στους εκλογικούς καταλόγους, που βρίσκεται στο εξωτερικό θα μπορεί να ψηφίσει από το σπίτι του. Δεν θα λειτουργήσουν εκλογικά τμήματα στο εξωτερικό.
• Αλλάζει το τοπίο και για τους εκλογείς στην Ελλάδα – Η δυνατότητα για άσκηση δικαιώματος ψήφου μέσω επιστολικής θα ωφελήσει ιδιαιτέρως συμπολίτες μας όπως άτομα με αναπηρία, ασθενείς, ηλικιωμένους, εποχικά εργαζόμενους, εργαζόμενους την Κυριακή, φοιτητές/σπουδαστές, μαθητές Γ Λυκείου εν μέσω Πανελλαδικών εξετάσεων. Αλλά και ευρύτερα, κάθε πολίτης εγγεγραμμένος στους εκλογικούς καταλόγους θα μπορεί να επιλέξει να ψηφίσει μέσω επιστολικής ψήφου.
• Αποτελεί μια μεγάλη, ουσιαστική κίνηση, για την ενίσχυση συμμετοχής στην εκλογική διαδικασία. Μετά τις Ευρωεκλογές του 2014 κατά τις οποίες σημειώθηκε ιστορικό χαμηλό συμμετοχής των εκλογέων, η Ευρωπαϊκή Ένωση ενεθάρρυνε τα Κράτη-Μέλη να υιοθετήσουν, μεταξύ άλλων, την επιστολική ψήφο για να αυξήσουν τη συμμετοχή.
• Η δυνατότητα αύξησης της συμμετοχής συνεπάγεται διεύρυνση και εμβάθυνση της Δημοκρατίας, καθώς αυτή γίνεται πιο αντιπροσωπευτική. Τα αποτελέσματα των εκλογών αντικατοπτρίζουν τις απόψεις περισσότερων, όχι μόνο πολιτών, αλλά και κοινωνικών ομάδων, που για διάφορους λόγους, οικονομικούς ή αντικειμενικούς, μπορεί να είχαν πρακτικές δυσκολίες συμμετοχής στη διαδικασία, όπως εποχικά εργαζόμενοι, ηλικιωμένοι και άλλοι συμπολίτες μας με κινητικές δυσκολίες, Έλληνες της διασποράς.
• Το Κράτος εκσυγχρονίζεται, συμπορεύεται με πιο σύγχρονες θεσμικές διαδικασίες, ανταποκρίνεται στις ευρωπαϊκές συστάσεις, υιοθετεί καλές πρακτικές δημόσιας διοίκησης και αξιοποιεί τη διεθνή εμπειρία, προσαρμόζοντάς την στα δεδομένα της χώρας. Σε 22 από τα 27 κράτη-μέλη της ΕΕ προβλέπεται κάποιου είδους επιστολική ψήφος, όπως και στην Αυστραλία και στις Πολιτείες των ΗΠΑ, με διαφοροποιήσεις.

Επιπλέον, κατά τη διάρκεια της ομιλίας της η Υπουργός ανέπτυξε τα επιχειρήματά της σε τρεις καίριους προβληματισμούς που έχουν τεθεί στο δημόσιο διάλογο:

1. Είναι ασφαλής μέθοδος;

«Η απάντηση είναι ότι έχουν μελετηθεί καλές πρακτικές στην ΕΕ και τον κόσμο. Υπάρχει ο ΟΑΣΕ ο οποίος έχει εκδώσει οχτώ κατευθυντήριες γραμμές για την εγκυρότητα και αξιοπιστία της διαδικασίας. Θυμίζω ότι:

• Αίτηση με κωδικούς taxis, θα έρχεται συνθηματικό για επιβεβαίωση ταυτοπροσωπίας.
• Ο εκλογέας θα δηλώνει τη διεύθυνση που θα παραλαμβάνει το φάκελο.
• Ο εκλογέας μπορεί να παρακολουθήσει την πορεία αποστολής φακέλου.
• Ο φάκελος έρχεται συστημένος και παραδίδεται προσωπικά στον εκλογέα εκτός αν υπάρχει ρητή εξουσιοδότηση για κάποιον άλλον.
• Προβλέπεται διαδικασία ταυτοπροσωπίας και κατά τη διάρκεια της ψηφοφορίας.
• Οι φάκελοι φέρουν χαρακτηριστικά γνησιότητας.
• Ο φάκελος ψηφοφορίας πλήρως ανωνυμοποιημένος.
• Διαχωρισμός υπεύθυνης δήλωσης και ψηφοδελτίου / φακέλου ψηφοφορίας.
• Επιτροπή δικαστικών
• Αρχειακό υλικό στο Πρωτοδικείο
• Χώρος φυλάσσεται από ΕΛΑΣ ΚΑΙ κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης.».

2. Πόσο έχει συζητηθεί το θέμα;

«Το θέμα συζητείται εντόνως από το 2019 με την αφορμή της πρώτης νομοθετικής πρωτοβουλίας κυβέρνησης επί υπουργίας Τάκη Θεοδωρικάκου. Μετά πάλι την άνοιξη του 2021 επί υπουργίας Μάκη Βορίδη, εν συνεχεία το καλοκαίρι 2023 με πρωτοβουλία δική μας με την άρση όλων των νομικών περιορισμών και τώρα, τους τελευταίους δύο μήνες. Επιπλέον, επιλέξαμε συνειδητά να κάνουμε διάλογο με τα κόμματα προτού καν τεθεί το νομοσχέδιο σε δημόσια διαβούλευση και μάλιστα ενσωματώσαμε σχόλια των κομμάτων στο νομοσχέδιο που τέθηκε σε διαβούλευση.».

3. Γιατί να δίνεται και σε όλους τους Έλληνες πολίτες εντός επικράτειας χωρίς περιορισμούς;

«Θα αντιστρέψω το ερώτημα; Γιατί να υπάρχουν περιορισμοί. Θέλουμε ή δεν θέλουμε να διευκολύνουμε την άσκηση δικαιώματος ψήφου; Θέλουμε να πάμε να άρουμε αυτές τις πρακτικές δυσκολίες που έχουν οι συμπολίτες μας; Νομίζω ότι θέλουμε.».

Όπως δήλωσε η Υπουργός, «η επιστολική ψήφος δεν είναι ένα δεξιό, αριστερό ή κεντρώο μέτρο, είναι ένα μέτρο εμβάθυνσης της Δημοκρατίας. Το 70% των πολιτών εμφανίζονται θετικοί απέναντι στην εφαρμογή της επιστολικής ψήφου ενώ πάνω από το 75,% θεωρούν ότι θα οδηγήσει σε αυξημένη συμμετοχή. Πρόκειται για μέτρο που ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της εποχής, της κοινωνίας, αλλά και στα ζητούμενα πολλών πολιτικών κομμάτων, όπως εκφράστηκαν πριν λίγους μήνες στη Βουλή, στη συζήτηση για την ψήφο των αποδήμων.».

Παράλληλα, υπογράμμισε ότι «στις ευρωεκλογές του 2024, πενήντα χρόνια μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στη χώρα μας, δεν θα υπάρχει κανένα εμπόδιο – νομικό ή πραγματικό – για τη συμμετοχή όλων, σε Ελλάδα και εξωτερικό, στην εκλογική διαδικασία. Επιτρέψτε μου να πω, ότι είναι ο καλύτερος τρόπος, η καλύτερη αφετηρία, για τα επόμενα 50 χρόνια της Ελληνικής Δημοκρατίας.».

Τέλος, η κ. Κεραμέως δήλωσε ότι «στο Υπουργείο Εσωτερικών είμαστε ανοιχτοί σε προτάσεις, σε βελτιώσεις. Όπως ήμασταν και όπως κάναμε και στις προηγούμενες τρεις κοινοβουλευτικές διαδικασίες. Περιμένουμε τις προτάσεις σας, ζητούμε τη συμβολή σας για να βελτιστοποιήσουμε από κοινού την καίρια αυτή διευκόλυνση του δικαιώματος ψήφου για τους εκλογείς.».

Ακολουθεί ολόκληρη η ομιλία της Υπουργού Εσωτερικών, Νίκης Κεραμέως, στη Διαρκή Επιτροπή Δημόσιας Διοίκησης, Δημόσιας Τάξης και Δικαιοσύνης της Βουλής.

Κύριε Πρόεδρε, κυρίες και κύριοι Συνάδελφοι,

Καλή χρονιά σε όλες και όλους.

Εισάγουμε στη Βουλή προς επεξεργασία σχέδιο νόμου του Υπουργείου Εσωτερικών, με τίτλο «Εκλογή ευρωβουλευτών, διευκόλυνση εκλογέων μέσω επιστολικής ψήφου, εκκαθάριση εκλογικών καταλόγων και λοιπές διατάξεις».

 Πρόκειται για το τέταρτο κατά σειρά νομοσχέδιο που καταθέτει το Υπουργείο Εσωτερικών στους έξι μήνες θητείας της νέας κυβέρνησης. Ήδη αποτελούν νόμους του κράτους: 

1. η άρση των περιορισμών για την εγγραφή στους ειδικούς εκλογικούς καταλόγους εκλογέων εξωτερικού, θέμα συναφές με αυτό που συζητούμε τώρα
2. ο εκσυγχρονισμός του συστήματος διακυβέρνησης ΟΤΑ,
3. το νέο σύστημα επιλογής και αξιολόγησης διοικήσεων φορέων του δημοσίου.

Όπως και στα προηγούμενα τρία νομοσχέδια του ΥΠΕΣ, θα με ακούσετε να μιλώ για ρυθμίσεις που είναι πέρα και πάνω από κόμματα. Νομοθετήματα που ενισχύουν το δημόσιο συμφέρον, νομοθετήματα υπέρ των πολιτών, ανεξάρτητα από τις ιδεολογικές μας καταβολές. Νομοθετήματα που υλοποιούν απαιτήσεις και προσδοκίες δεκαετιών. Εδώ –στη χώρα που εφηύρε τη Δημοκρατία- και τώρα -σε μία ιστορική στιγμή, 50 ακριβώς χρόνια από την αποκατάσταση της σύγχρονης Δημοκρατίας μας, συζητούμε μια ρύθμιση που πάει να διευκολύνει περαιτέρω Έλληνες πολίτες στην άσκηση του εκλογικού τους δικαιώματος.

Για την εξαιρετική συνεργασία μας στο πλαίσιο του νέου νομοσχεδίου αλλά και ευρύτερα, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον Αναπληρωτή Υπουργό Εσωτερικών Θοδωρή Λιβάνιο. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω τον Γενικό Γραμματέα Εσωτερικών και Οργάνωσης Νάσο Μπαλέρμπα και όλους τους συνεργάτες μας στο Υπουργείο Εσωτερικών, για την εντατική και ποιοτική δουλειά τους.

Θερμές ευχαριστίες και στους εκπροσώπους των κοινοβουλευτικών ομάδων, καθώς και στους αρμόδιους φορείς με τους οποίους είμαστε σε διαρκή διαβούλευση – και μάλιστα έχουμε ενσωματώσει ήδη σημαντικές παρατηρήσεις τους πριν ακόμη τεθεί σε δημόσια διαβούλευση το εν λόγω νομοσχέδιο. Ο στόχος μας διττός: αφενός να καταλήξουμε σε ένα πλήρες και υλοποιήσιμο νομοθέτημα και αφετέρου η δημιουργία μίας διευρυμένης κοινωνικής και πολιτικής συναίνεσης.

Κυρίες και κύριοι,

Με το νομοσχέδιο που συζητούμε σήμερα στην Επιτροπή, καθιερώνεται για πρώτη φορά στη χώρα μας η επιστολική ψήφος ως μέσο διευκόλυνσης της άσκησης του εκλογικού δικαιώματος των εκλογέων για τις ευρωεκλογές και τα εθνικά δημοψηφίσματα.

Με το νομοσχέδιο αίρονται όλα τα πραγματικά / πρακτικά εμπόδια συμμετοχής στην εκλογική διαδικασία, για όλους όσους έχουν δικαίωμα ψήφου, όπου και αν ζουν και όπου και αν βρίσκονται, την ημέρα των Ευρωεκλογών.  Στο εξωτερικό, αλλά και στην Ελλάδα. Δεν χορηγούμε δικαίωμα ψήφου, διευκολύνουμε την άσκησή του.

Με μια απλή, εύκολη, απολύτως διασφαλισμένη διαδικασία, όλοι οι Έλληνες που έχουν δικαίωμα ψήφου και ζουν στο εξωτερικό, αλλά και όλοι όσοι ζουν στην Ελλάδα και το επιθυμούν,  μπορούν πλέον να ψηφίσουν. Χωρίς να χρειαστεί να μετακινηθούν. Χωρίς να χρειαστεί να ξοδέψουν χρήματα.

Οι τομές μίας τέτοιας εθνικής, ιστορικής αλλαγής στην εκλογική διαδικασία είναι πολλαπλές και κομβικές για τη χώρα και τους θεσμούς μας.

• Αλλάζει τελείως το τοπίο της ψήφου αποδήμων. Το καλοκαίρι κάναμε το πρώτο βήμα με την άρση όλων των νομικών περιορισμών. Τότε μας έλεγαν «εντάξει, θα απαλείψουμε τους νομικούς περιορισμούς, τι θα γίνει με τους πρακτικούς περιορισμούς; Τι θα γίνει με το γεγονός ότι ένας εκλογέας θα χρειάζεται να πάρει το αεροπλάνο για τρεις ώρες στην Αυστραλία και να πληρώσει 1200 δολάρια για να πάει να ψηφίσει;» Παρέμενε αυτός ο πρακτικός περιορισμός. Πλέον, οποιοσδήποτε Έλληνας πολίτης, εγγεγραμμένος στους εκλογικούς καταλόγους, που βρίσκεται στο εξωτερικό θα μπορεί να ψηφίσει από το σπίτι του.
• Αλλάζει, όμως, το τοπίο και για τους εκλογείς στην Ελλάδα – Η δυνατότητα για άσκηση δικαιώματος ψήφου μέσω επιστολικής θα ωφελήσει ιδιαιτέρως συμπολίτες μας όπως άτομα με αναπηρία, ηλικιωμένους, εποχικά εργαζόμενους, εργαζόμενους την Κυριακή, φοιτητές/σπουδαστές που είναι εν μέσω εξεταστικής περιόδου μακριά από το σπίτι τους, μαθητές Γ Λυκείου εν μέσω Πανελλαδικών εξετάσεων.
• Αποτελεί μια μεγάλη, ουσιαστική κίνηση, για την ενίσχυση συμμετοχής στην εκλογική διαδικασία. Μετά τις Ευρωεκλογές του 2014 κατά τις οποίες σημειώθηκε ιστορικό χαμηλό συμμετοχής των εκλογέων, η Ευρωπαϊκή Ένωση ενεθάρρυνε τα Κράτη-Μέλη να υιοθετήσουν, μεταξύ άλλων, την επιστολική ψήφο για να αυξήσουν τη συμμετοχή. Μπορούμε καλύτερα, θέλουμε περισσότερους.
• Η δυνατότητα αύξησης της συμμετοχής συνεπάγεται διεύρυνση και εμβάθυνση της Δημοκρατίας μας, καθώς αυτή γίνεται πιο αντιπροσωπευτική. Τα αποτελέσματα των εκλογών αντικατοπτρίζουν τις απόψεις περισσότερων, όχι μόνο πολιτών, αλλά και κοινωνικών ομάδων, που για διάφορους λόγους, οικονομικούς ή αντικειμενικούς, μπορεί να είχαν δυσκολίες συμμετοχής στη διαδικασία, όπως εποχικά εργαζόμενοι, ηλικιωμένοι και άλλοι συμπολίτες μας με κινητικές δυσκολίες, Έλληνες της διασποράς. Θέλουμε να ακουστούν όλοι – και τους διευκολύνουμε στην άσκηση του δικαιώματος ψήφου.
• Το Κράτος μας εκσυγχρονίζεται, συμπορεύεται με πιο σύγχρονες θεσμικές διαδικασίες, ανταποκρίνεται στις ευρωπαϊκές συστάσεις, υιοθετεί καλές πρακτικές δημόσιας διοίκησης και αξιοποιεί τη διεθνή εμπειρία, προσαρμόζοντάς την στα δεδομένα της χώρας μας. Σε 22 από τα 27 κράτη-μέλη της ΕΕ προβλέπεται κάποιου είδους επιστολική ψήφος, όπως και στην Αυστραλία και στις Πολιτείες των ΗΠΑ, με διαφοροποιήσεις.

Θα ήθελα να προλάβω τρεις ερωτήσεις που τίθενται στο δημόσιο διάλογο: 

1. Είναι ασφαλής μέθοδος;

Η απάντηση είναι ότι έχουν μελετηθεί καλές πρακτικές στην ΕΕ και τον κόσμο. Υπάρχει ο ΟΑΣΕ ο οποίος έχει εκδώσει οχτώ κατευθυντήριες γραμμές για την εγκυρότητα και αξιοπιστία της διαδικασίας. Θυμίζω ότι:

• Αίτηση με κωδικούς taxis, θα έρχεται συνθηματικό για επιβεβαίωση ταυτοπροσωπίας.
• Ο εκλογέας θα δηλώνει τη διεύθυνση που θα παραλαμβάνει το φάκελο.
• Ο εκλογέας μπορεί να παρακολουθήσει την πορεία αποστολής φακέλου.
• Ο φάκελος έρχεται συστημένος και παραδίδεται προσωπικά στον εκλογέα εκτός αν υπάρχει ρητή εξουσιοδότηση για κάποιον άλλον.
• Προβλέπεται διαδικασία ταυτοπροσωπίας και κατά τη διάρκεια της ψηφοφορίας.
• Οι φάκελοι φέρουν χαρακτηριστικά γνησιότητας.
• Ο φάκελος ψηφοφορίας πλήρως ανωνυμοποιημένος.
• Διαχωρισμός υπεύθυνης δήλωσης και ψηφοδελτίου / φακέλου ψηφοφορίας.
• Επιτροπή δικαστικών
• Αρχειακό υλικό στο Πρωτοδικείο
• Χώρος φυλάσσεται από ΕΛΑΣ ΚΑΙ κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης.

2. Πόσο έχει συζητηθεί το θέμα;

Το θέμα συζητείται εντόνως από το 2019 με την αφορμή της πρώτης νομοθετικής πρωτοβουλίας κυβέρνησης επί υπουργίας Τάκη Θεοδωρικάκου. Μετά πάλι την άνοιξη του 2021 επί υπουργίας Μάκη Βορίδη, εν συνεχεία το καλοκαίρι 2023 με πρωτοβουλία δική μας με την άρση όλων των νομικών περιορισμών και τώρα, τους τελευταίους δύο μήνες.

3. Γιατί να δίνεται και σε όλους τους Έλληνες πολίτες εντός επικράτειας χωρίς περιορισμούς;

Θα αντιστρέψω το ερώτημα; Γιατί να υπάρχουν περιορισμοί. Θέλουμε ή δεν θέλουμε να διευκολύνουμε την άσκηση δικαιώματος ψήφου; Θέλουμε να πάμε να άρουμε αυτές τις πρακτικές δυσκολίες που έχουν οι συμπολίτες μας; Νομίζω ότι θέλουμε.

Η επιστολική ψήφος δεν είναι ένα δεξιό, αριστερό ή κεντρώο μέτρο, είναι ένα μέτρο εμβάθυνσης της Δημοκρατίας. Το 70% των πολιτών εμφανίζονται θετικοί απέναντι στην εφαρμογή της επιστολικής ψήφου ενώ πάνω από το 75,% θεωρούν ότι θα οδηγήσει σε αυξημένη συμμετοχή.

Πρόκειται για μέτρο που ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της εποχής, της κοινωνίας, αλλά και στα ζητούμενα πολλών πολιτικών κομμάτων, όπως εκφράστηκαν πριν λίγους μήνες στη Βουλή, στη συζήτηση για την ψήφο των αποδήμων. 

Στις ευρωεκλογές του 2024, πενήντα χρόνια μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στη χώρα μας, δεν θα υπάρχει κανένα εμπόδιο – νομικό ή πραγματικό – για  τη συμμετοχή όλων, σε Ελλάδα και εξωτερικό, στην εκλογική διαδικασία. Επιτρέψτε μου να πω, ότι είναι ο καλύτερος τρόπος, η καλύτερη αφετηρία, για τα επόμενα 50 χρόνια της Ελληνικής Δημοκρατίας.  

Μία σύντομη αναφορά σε κάποιες επιπλέον ρυθμίσεις του νομοσχεδίου:

1. Εκκαθάριση εκλογικών καταλόγων: το πρόβλημα συζητείται εδώ και δεκαετίες. Η στρεβλή εικόνα της συμμετοχής / αποχής. Γιατί; Κυρίως γιατί Έλληνες πολίτες που έχουν δικαίωμα ψήφου και βρίσκονταν στο εξωτερικό, απεβίωσαν δίχως να ενημερωθούν σχετικά οι αρμόδιες αρχές. Προβλέπεται συνεπώς μία διαδικασία για την εκκαθάριση των εκλογικών καταλόγων. Η εκκαθάριση θα πραγματοποιηθεί σε ουδέτερο χρόνο, και αφορά όσους είναι άνω των 80, δεν έχουν υποβάλει φορολογική δήλωση, δεν έχουν διαβατήριο σε ισχύ και δεν λαμβάνουν σύνταξη. Και φυσικά θα μπορούν πάντοτε να εμφανιστούν και να ψηφίσουν.
2. Επιπλέον, η ηλεκτρονική πύλη υποβολής υποψηφιοτήτων θα αξιοποιείται πλέον και για τις ευρωεκλογές, καθώς έχει ήδη αποδειχτεί υπερπολύτιμη, τόσο για την εξυπηρέτηση κομμάτων και υποψηφίων όσο και για τη μείωση του διοικητικού βάρους των υπηρεσιών, την αλόγιστη κατανάλωση χαρτιού για την προσκόμιση εγγράφων και την πλήρη αξιοποίηση των βάσεων δεδομένων του Ελληνικού Δημοσίου για την ακριβή και άμεση λήψη όλων των απαραίτητων στοιχείων.
3. Διευκολύνουμε τη συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία στις εκλογές, με μέτρα όπως η δημιουργία μητρώου προσβάσιμων εκλογικών τμημάτων, η υποχρεωτική μετάδοση τηλεοπτικών προεκλογικών μηνυμάτων στη νοηματική γλώσσα με υποτιτλισμό, κατόπιν σχετικής εισήγησης και της Εθνικής Αρχής Προσβασιμότητας και της Εθνικής Συνομοσπονδίας Ατόμων με Αναπηρία. Κάνω ιδιαίτερη μνεία σε αυτή την κατηγορία συμπολιτών μας, διότι αποτελεί προτεραιότητα της Κυβέρνησης, και του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη προσωπικά, η ορατότητα και η πραγματική συμπερίληψη των ατόμων με αναπηρία σε κάθε πτυχή του ιδιωτικού και δημόσιου βίου, με κορωνίδα την άσκηση του δικαιώματος ψήφου.
4. Περαιτέρω διατάξεις για επιτάχυνση έργου του ΑΣΕΠ και λοιπές διατάξεις θα συζητηθούν και στις επόμενες συνεδριάσεις.

Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι,

Θέλω να κλείσω υπογραμμίζοντας το εξής: Είμαστε ανοιχτοί σε προτάσεις, σε βελτιώσεις. Όπως ήμασταν και όπως κάναμε και στις προηγούμενες 3 κοινοβουλευτικές διαδικασίες. Περιμένουμε τις προτάσεις σας, ζητούμε τη συμβολή σας για να βελτιστοποιήσουμε από κοινού την καίρια αυτή διευκόλυνση του δικαιώματος ψήφου για τους εκλογείς.